|
Moddiy resurslar va ulardan samarali foydalanishni tahlili
Ko‘rsatkichIar
Yillar
Mutlaq
0
‘zgarishi (+,-)
2015
2016
2017
2016 y.
2015
yilga
nisbatan
2017 y.
2016
yilga
nisbatan
2017 y.
2015
yilga
nisbatan
Mahsulot
hajmi,
mln
so‘m
241950 358353 718470
116403
360117
i
476520
Mahsulot
sotishdan
sof
tushum,
mln
so‘m
Yalpi
foyda,
mln so‘m
26145
21333
31632
-4812
10299
5487
Moddiy
resurslar
qiymati,
mln
so‘m
35529
46101
56454
10572
10353
20925
Moddiy
resurslar
qaytimi,
mln
so‘m
6,81
7,77
12,73
0,96
4,95
5,92
Moddiy
0,15
0,13
0,08
-
0,02
-0,05
-0,07
resurslar
sig‘imi
Moddiy
resurslar
aylanish davri,
kun
52.86
46.33
28.27
-6.53
-18.6
-24.29
A,
Moddiy
resurslar
rentabelligi, %
73,59
46,27
56,03
-27,31
9,76
-17,56
Xulosa: korxonada mahsulot ishlab chiqarish hajmi 2017-yilda
2016-yilga nisbatan 360117 ming so‘mga, 2015-yilga nisbatan 476520
ming so‘mga ortgan. O fiz navbatida 2017-yildagi moddiy resurslar
qiymati 2016-yilga nisbatan 10299 ming so‘mga, 2015-yilga nisbatan
5487 ming so‘mga ortgan.
Moddiy resurslar sigim ining eng quyi natijasi 2017-yilda
kuzatilgan.
Moddiy resurslar rentabelligi bo‘yicha natijaviylik esa aksincha
boigan. Eng yuqori natijaga 2015-yilda erishilgan.
M ehnat resu rslari va unum dorlik tahlili
Ko‘rsatkichlar
Mahsulot
sotishdan
tushum,
mln
so‘m
Xodimlarning
0‘rtacha ro‘yxat
522jitoshi
Ishchilammg
° ‘rtacha ro‘yxai
!2 iJ a sh i_
Ishchilami
xodimlar
tarkibidagi
salmog^i,
j^gffitsiyenti
Yillar
2015
241950
1293
750
0,580
2016
358353
1381
731
2017
718470
1364
748
0,529
0,548
Mutlac
2016 y.
2015y.ga
nisbatan
116403
88
-19
-0,051
o‘zgar»shi, CM
2017 y.
2016
yilga
nisbatan
360117
-17
17
0,019
2017 y.
2015
yilga
nisbatan
476520
71
-2
-0,032
Q4sish darajasi, %
2016 y.
2015y.ga
nisbatan
48,11
6,81
-2,53
-8,74
2017 y.
2016
yilga
nisbatan
100,49
-1,23
2,33
3,61
2017 y.
2015
yilga
nisbatan
196,95
5,49
-0,27
-5,45
221
Ish vaqti fondi,
kun
251
251
251
0
0
0
0
0
0
Ish
kuni
davomiyligi,
soat
7,213
7,005
6,904
-0,208
-0,101
-0,309
-3,27
-1,06
-4,29
Bir
xodimga
to‘g ‘ri keladigan
o ‘rtacha
yillik
mahsulot hajmi,
ming so ‘m
187,12
259,49
526,74
72,37
267,25
335,61
38,67
102,99
181,49
Bir
ishchiga
to‘g ‘ri keladigan
o ‘rtacha
yillik
mahsulot hajmi,
ming so ‘m
322,60
490,22
960,52
167,62
470,30
637,92
51,96
95,94
197,74
О ‘rtacha
bir
kunlik mahsulot
ishlab chiqarish
hajmi,
ming
so ‘m
1285,26 1953,08 3826,78
667,82
1873,70 2541,52
51,96
95,94
197,74
О ‘rtacha
bir
soatlik mahsulot
ishlab chiqarish
hajmi,
ming
so ‘m
178,18
278,79
554,27
100,61
275,48
376,10
56,47
98,81
211,08
Xulosa:
korxonada mehnat resurslari va ulaming unumdorligi
tahlili yuzasidan quyidagi xulosalarga kelish mumkin:
- mehnat resurslarining eng yuqori ko4rsatkichi 2016-yilga to cg ‘ri
kelgan ushbu davrda korxonada 1381 kishi faoliyat yuritgan;
- ishchilaming o'rtacha ro'yxatdagi soni 2015-yilda eng yuqori
bo'lgan (750 kishi);
- ishchilaming xodimlar tarkibidagi salmog'i ham mos ravishda
2015-yilda eng yuqori bo‘lgan;
- ishlangan ish kuni davomiyligining eng quyi birligi 2017-yilda
kuzatilgan (6.904 soat);
- bir xodimga, bir ishchiga, o'rtacha bir kunlik va o'rtacha bir
soatlik mehnat unumi ko‘rsatkichlari bo'yicha eng yuqori samaraga
2017-yilda erishilgan (526.74 ming so
6
m, 960.52ming so ‘m, 3826.78
ming so‘m, 554.27 ming so‘m).
222
Mehnat vositalari va ulardan samarali foydalanishni tahlili
Ko‘rsatkichlar
Yillar
Mutlaq o‘zgarishi (+,-)
2015
У»
2016
yil
2017
УП
2016 yil
2015 yilga
nisbatan
2017 yil
2016 yilga
nisbatan
2017 yil
2015 yilga
nisbatart
Mahsulot hajmi, mln
so‘m
241950 358353
718470
116403
360117
476520
Mahsulot sotishdan sof
tushum, mln so‘m
Yalpi foyda, mln so‘m
26145
21333
31632
-4812
10299
5487
Asosiy
vositalarning
o'rtacha yillik qiymati,
mln so‘m
35529
46101
56454
10572
10353
20925
Aktiv
asosiy
vositalarning o‘rtacha
yillik
qiymati,
mln
so‘m
18993
28761
41109
9768
12348
22116
Jami
asosiy
vositalarning
fond
qaytimi, ming so4m
6,81
7,77
12,73
0,96
4,95
5,92
Aktiv
asosiy
vositalarning
fond
qaytimi, ming so‘ m
12,74
12,46
17,48
-0,28
5,02
4,74
Jami
asosiy
vositalarning
fond
sig‘imi, ming so‘m
0,15
0,13
0,08
-0,02
-0,05
-0,07
Asosiy
vositalar
rentabelligi, %
73,59
46,27
56,03
-27,31
9,76
-17,56
Xulosa:
korxonada
asosiy
vositalar
va
ulardan
samarali
foydalanishi yuzasidan quyidagi xulosalarga kelish mumkin:
- mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmi, yalpi foyda, asosiy
vositalarning o‘rtacha yillik qiymati yillar kesimida keskin ortib borgan.
- asosiy vositalarning qaytimi bo‘yicha eng yuqori, asosiy vositalar
sigcimi bo‘yicha eng quyi natija 2017-yilda kuzatilgan
- asosiy vositalarning rentabelligi b o ‘yicha eng quyi natija aksincha
2015-yilda kuzatilgan.
Bundan ko‘rinib turibdiki asosiy vositalarning samaradorligi
bo‘yicha o ‘sish kuzatilgan ularning natijaviyligi, rentabelligi bo6yicha
pasayish kuzatilgan. Foydaga ishlash ko‘proq tashqi omillar ta’siriga
bogianganligi sababli korxona bu borada o'zining narx siyosatini,
223
marketing faoliyatini qayta ko‘rib chiqishi va bu bo'yicha omilkorligini
oshirish talab etiladi.
3.11. Operatsion leveridj tahlili
Har bir korxona tashkil topganidan keyin, foyda olish maqsadida,
albatta moliyalashtirish bilan shug‘ullanadi. Foydani ko4paytirishga
y o ‘naltirilgan aktivlami boshqarish jarayoni moliyaviy menejmentda
leveridj kategoriyasi bilan harakatlanadi.
Leveridj
bu - tom m a’noda og‘ir narsalami o'zgartira oladigan
m a’lum bir kuch (yelka) bo‘lib, uning уordamida nisbatan og‘ir yuklarni
joyida ko'chirish mumkin. Iqtisodiyotga tatbiq qilganda u uncha katta
bo‘lmagan o'zgarish natijaviy ko‘rsatkichning sezilarli darajada
o'zgarishiga olib keluvchi omil sifatida qaraladi.
Mahsulot
tannarxining
asosiy
elementlari
bu
doimiy
va
o ‘zgaruvchan xarajatlar hisoblanadi. Bunda ular orasidagi farq har xil
bo'lishi mumkin. Bu farq korxonaning texnika va texnologiya siyosati
bilan bevosita bog‘liqdir. Mahsulot tannarxining o ‘zgarishi umumiy sof
daromadni
o'zgartirishga
olib
keladi.
Asosiy
vositalarni
moliyalashtirish,
doimiy harakatlami o‘sishiga va o‘zgaruvchan
xarajatlarni kamayishiga olib keladi. Biroq bu o ‘zgaruvchanlik to ‘g ‘ri
chiziq orqali
ifodalanmaydi.
Shuning uchun ham
doimiy
va
o ‘zgaruvchan harakatlaming optimal nuqtasini talab etiladi. Ushbu
bog'lanish ishlab chiqarish leveridjini tashkil etadi.
Operatsion leveridj
- bu mahsulot tannarxi va ishlab chiqarish
hajmini tuzilmalarini
o'zgarishi natijasida yalpi foydaga ta’sir
ko4rsatishning potensial imkoniyatidir.
Operatsion leveridj ko‘pincha ishlab chiqarish leveridji deb ham
yuritiladi.
Qiymat bo‘yicha operatsion leveridj quyidagi formula orqali hisob
kitob-qilinadi:
Or=V/P;
Or=(F+Xo‘+Xd)/F=l+Xo7F+Xd/F.
224
Bu yerda: Or-operatsion richag;
F-sotishdan foyda;
X oc-o4zgaruvchan xarajat;
Xd-doimiy xarajat.
Natura shaklidagi operatsion richag quyidagi bog'lanishda topiladi:
Or=T-Xo7F.
Operatsion richag
Ko‘rsatkichlar
Belgi
Summa, mln so‘m
Sotishdan tushum
T
60000
Sotishdan foyda
F
5000
0 ‘zgaruvchan
xarajatlar
Xo‘
30000
Doimiy xarajatlar
Xd
25000
Operatsion
richag
/qiymat/
Orq
12.0
Operatsion
richag/natura/
Om
6
Xulosa:
korxonada operatsion leveridj qiymati
12
ming so‘mni
natura bo‘yicha
6
ming birlikni tashkil etgan.
3.12. Operatsion risklar va ularni boshqarish
Yuqori darajadagi ishlab chiqarish leveridj ga ega bo‘lgan korxona
uchun ishlab chiqarish hajmini sezilarsiz o‘zgarishi, umumiy foydani
sezilarli o ‘zgarishiga olib keladi. Bu ko‘rsatkich korxona uchun doimiy
hisoblanmaydi va u korxona sotish hajmining zaxira miqdori bilan
bogUiqdir. Ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishi kritik sotish hajmining
sezilarsiz ko4arilishidan kelib chiqsa, bu ko‘rsatkich katta ahamiyatga
egadir. Bu holatda, sotish hajmining sezilarsiz o ‘zgarishi ham umumiy
foydani o‘zgarishiga olib keladi, bunga sabab, umumiy foydaning zaxira
(базавое)
ahamiyati,
bu
holatda
«
0
»ga
yaqin.
Ishlab chiqarish leveridji faqatgina bir xil ishlab chiqarishning
225
zaxiraviy darajasiga ega bo4lgan korxona uchun ahamiyatlidir. Bu
ko'rsatkichning ko‘proq ahamiyati yuqori texnika-texnologiya bilan
qurollangan korxonalar uchun xarakterlidir. Aniqroq qilib aytganda,
korxonaning o czgaruvchan xarajatlariga qaraganda qanchalik doimiy
xarajatlaming
yuqori
bo‘lishi,
ishlab
chiqarish
leveridjining
yuqoriligidan dalolat beradi. Shunday qilib, o ‘zgaruvchan xarajatlami
kamaytirish
maqsadida
o ‘zining
texnika-texnologiya
bilan
qurollanganlik darajasini yaxshilashda, korxona o‘z navbatida o'zining
ishlab chiqarish leveridjini o‘sishiga olib keladi. Yuqori darajadagi
tijoriy leveridjga ega bo'lgan korxona ishlab chiqarish tavakkalchilik
nuqtayi nazaridan ko‘proq tavakkalchilikka (riskka) ega bo‘ladi. Bu
risk-umumiy foydani to ‘liq ola olmaslikni ifodalaydi.
Biznesni boshqarish bu risklami boshqarish demakdir. Har bitta
korxonani boshqarish turlicha bo'lganligi va bir-biriga
0
‘xshamasligi
sababli korxonada risklarni boshqarish ham bir-biridan tubdan tubdan
farq qiladi. Shu sababli, bugungi kunda risklami aniqlash va ularni
boshqarish yuzasidan aniq metodika ishlab chiqilmagan va u har bitta
korxonaning faoliyat, boshqaruv funksiyalari ijrosidan kelib chiqqan
holda u yoki bu darajada yuritilmoqda.
Risklami modellashtirish yuzasidan turli modellari ishlab chiqilgan.
Ularning tarixiy qiymatga bog'langan, statistik tahlil, tajriba modellarini
tarkiblash mumkin.
Operatsion risklami boshqarish yuzasidan quyidagi usullardan
foydalaniladi:
- operatsion risklar bo‘yicha axborotlami yig‘ish va tahlil qilish;
- risklaming muhim indikatorlari monitoringi;
- baholash;
- biznes jarayonlar reglamenti;
- qonunchilik normalariga amal etilishi nazorati;
- informatsion texnologiyalaming risk nazorati;
- xodimlami o ‘qitish, rag‘batlantirish va motivlashni tako-
millashtirish;
- biznes jarayonlarni avtomatlashtirish;
Do'stlaringiz bilan baham: |
