|
boshiga
Hisobot
davri
oxiriga
Farqi
V
G'sishi,
%
1
2
3
4(3-2)
5(3/2)* 100-100
Aktiv
Uzoq
muddatli
aktivlar
UMO
Uml
UM1-
UMO
UM1/UM0*100-
100
Joriy aktivlar
JAO
JA1
JA1-
JA1
JA1/JA1 *100-100
Aktiv jami
AO
A1
A1-A0
A 1 /А0* 100-100
Passiv
0 ‘z
mablag‘lari
manbasi
СУМ0
0 ‘M1
0 ‘M1-
O ‘M0
O ‘M l/O ‘M0*100-
100
Majburiyatlar
MO
M l
Ml-MO
Ml/M0*100-100
Passiv jami
PO
PI
P1-P0
Pl/P0*100-100
Vertikal tahlil - gorizontal tahlilni toidiruvchi usuli sifatida
moliyaviy hisobot elementlari, moddalarining tarkibiy jihatlariga baho
78
berishni xarakterlaydi. Ushbu jihatlami moliyaviy hisobotlaming barcha
shakllariga nisbatan qo‘llash mumkin. Umumiy tarkibda yakka
birliklaminng salmog‘i va ulaming o ‘zgarishlari asosida korxona
moliyaviy holatini tashxislash yanada osonlashadi. Korxonani moliyaviy
ahvolini anglash, bilishda asosiy jihatlar jami tarkibda birlik qatorlami
t o ^ r i nisbatlashga qaratiladi.
1.41-jadval
Buxgalteriya balansining vertikal tahlili__________
Balans
m odd a lari
0 ‘tgan yil
H isobot yili
Farqi
Summa
%
Sum m a
%
Summa
%
1
2
3
4
5
6(4-2)
7(5-3)
Aktiv
Uzoq
muddatli
aktivlar
UMO
UM/AO* 100
U m l
U m l/A l* 100
Um l-UM O
U m l/U M O
Joriy aktivlar
JAO
JA0/A0* 100
JA l
JA1/A1*100
JAl-JAO
JAl/JAO
Aktiv jami
AO
100
A1
100
A l - A 0
A1/A0
Passiv
0 ‘z
mablag* lari
manbasi
C)‘M0
o cm o
/
po
*
ioo
0 ‘M1
0 ‘M1/P1*100
0 ‘M1-
o
‘
mo
0 ‘M 1 /0 ‘M
0
Majburiyatlar
MO
M0/P0*100
M l
m i
/
p i
*
ioo
M l - M 0
M l / M 0
Passiv jami
PO
100
PI
100
P1- P0
P1/ P0
1.42-jadval
Moliyaviy natijalarning gorizontal va vertikal tahlili
Moliyaviy natija
qatorlari
Belgi
0 ‘tgan yil
Hisobot yili
Farqi
0 ‘si-
shi
Sum
ma
%
Sum
ma
%
Sum
ma
%
1
2
3
4
5
6
7(5-3)
8(6-
4)
9(5/3
*100
-100)
Mahsulot sotishdan
yalpi foyda
Yaf
YafO
YafO/Sn
0*100
Yafl
Yafl/Sn
1*100
X
u
z
Asosiy faoliyatning
natijasi
An
AnO
AnO/SnO
*100
A nl
A nl/Snl
*100
X
и
z
Moliyaviy faoliyat
natijasi
Mn
MnO
MnO/SnO
*100
M nl
M nl/Snl
*100
X
и
z
Favqulodda natija
Fn
FnO
FnO/SnO
*100
Fnl
Fnl/S nl
*100
X
и
z
Soliq
toioviga
qadar natiia
Sn
SnO
100
Snl
100
X
и
z
Foydadan soliq va
Fs
FsO
FsO/SnO*
Fsl
F sl/S nl*
X
и
z
79
boshqa soliqlar
100
100
Sof foyda
Sf
SfO
SfO/SnO*
100
Sfl
Sfl/S nl*
100
X
u
z
Xuddi shu jihat tarkibiy tahlilni pul oqimini umumiy qatorlarida,
(operatsion faoliyatdan pul oqimi, investitsion faoliyatdan pul oqimi,
moliyaviy faoliyatdan pul oqimi, soliqlanishdan pul oqimi qatorlari
bo4yicha) asosiy vositalaming tarkibiy tuzilishida (yer, bino, inshoot,
uzatuvchi moslamalar, mashina va uskunalar, transport vositalari va
h.k.), xususiy kapitalni tarkibiy tuzilishida (ustav kapitali, qo'shilgan
kapital, rezerv kapitali, taqsimlanmagan foyda qatorlari bo'yicha) ham
qo'llash mumkin.
Vertikal tahlil gorizonatal tahlil asosidagina bir butunlikka
erishadi. Shu sababli ulami doimo birgalikda va umumiylikda
foydalanish kuzatiladi. Ularni bir-biridan holi tarzda qoMlash orqali
tahlilning to'liqligini ta’min etib bo‘lmaydi.
Trend tahlili
- asos tahlili sifatida dinamik o ‘zgarishlarni
baholashda eng ko‘p qo'llaniladigan usul hisoblanadi. Ushbu usul
yordamida yaqin va uzoq davriylikdagi o‘zgarishlarga mutlaq va nisbiy
ifodalarda baho beriladi. Trend tahlilidan ko‘pincha aktivlar o ‘zgarishini
baholashda, foyda va uning o‘sishini baholashda, investitsiyalar hajmini
baholashda foydalaniladi.
1.43-jadval
__________ Moliyaviy hisobot elementlarini trend tahlili______
Yillar
Avtonomiya
koeffitsiyenti
0 ‘zgarishi +,-
Oldingi yilga
nisbatan
Bazis davriga
nisbatan
summa
%
summa
%
2014
K1
X
X
X
X
2015
K2
K2-K1
K2/K1
K2-K1
K2/K1
2016
КЗ
K3-K2
K3/K2
K3-K1
K3/K1
2017
K4
Г K4-K3
K4/K3 Г K4-K1
K4/K1
2018
K5
K5-K4
K5/K4
K5-K1
K5/K1
80
1.44-jadval
Moliyaviy ko‘rsatkich!arni o‘tgan yillarga nisbatan
___________ o4zgarishlarini tahlili_____________________
K o‘rsat-
Foyda
Sotishdan tushum
Aktivlar summasi
kichlar
Oldingi
yilga
nisbatan
Bazis
davrga
nisbatan
Oldingi
yilga
nisbatan
Bazis
davrga
nisbatan
Oldingi
yilga
nisbatan
Bazis
davrga
nisbatan
M utlaq ifoda
2014
F0
X
ST0
X
A0
X
2015
F1-F0
F1-F0
ST1-ST0
ST1-ST0
A1-A0
A1-A0
2016
F2-F1
F2-F0
ST2-ST1
ST2-ST0
A2-A1
A2-A0
2017
F3-F2
F3-F0
ST3-ST2
ST3-ST0
A3-A2
A3-A0
2018
F4-F3
F4-F0
ST4-ST3
ST4-ST0
A4-A3
A4-A0
Nisbiy ifoda
2014
F0
X
ST0
X
A0
X
2015
F1/F0
F1/F0
ST1/ST0
ST1/ST0
A1/A0
A1/A0
2016
F2/F1
F2/F0
ST2/ST1
ST2/ST0
A2/A1
A 2/A0
2017
F3/F2
F3/F0
ST3/ST2
ST3/ST0
A3/A2
A3/A0
2018
F4/F3
F4/F0
ST4/ST3
ST4/ST0
A4/A3
A4/A0
Trend tahlili asosida, shuningdek, ko4rsatkichlaming aloqadorlik
darajasiga, o ‘rtacha o'sish darajalarining holatiga ham baho beriladi.
Koeffitsiyentlar tahlili usuli. Korxona faoliyatiga baho berishda
mutlaq ifodalar moliyaviy holatning barcha qirralarini ochib bera
olmaydi. shu sababli ko‘p hollarda nisbiy ifodalardan ham foydalaniladi.
Nisbiy ifodalar fanda moliyaviy koeffitsiyentlar deb nomlanib
ularning har biri korxona moliyaviy holatining muhim jihatlarini o ‘zida
ifoda etishi bilan farqlanadi.
Moliyaviy
koeffitsiyentlami
aniqlashning
quyidagi
muhim
jihatlarini xarakterlash lozim:
- moliyaviy koeffitsiyentlar ~ 2 yoki undan ortiq ko‘rsatkichlami
o ‘zaro nisbatlash orqali topiladi (nisbatlash o‘z mazmuniga va tasnifiga
ega bo‘lmog‘i va moliyaviy holatiga baho berishda yangi bir
ko'rsatkichni ifoda etishi lozim);
- moliyaviy koeffitsiyentlar - faqat
rasmiy chop etiladigan
moliyaviy
hisobot
ma’lumotlari
asosida
aniqlanadi
(moliyaviy
koeffitsiyentlar bitta yoki bir nechta moliyaviy hisobot qatorlarini,
81
shuningdek,
ulaming
jamlangan
birliklarini
nisbatlash
orqali
hisoblanadi);
- moliyaviy koeffitsiyentlar - bir xil jaryonning har xil jihatlarini
ifodalaydi (masalan korxona to ‘Iov layoqatini baholashda, uning mutlaq,
oraliq va umumiy ko4rsatkichlarini tarkiblanishi);
- moliyaviy koeffitsiyentlami aniqlashda alohida ko‘rsatkichlami
jamlash imkoniyati mavjud (masalan, korxona moliyaviy holatining
reyting
baholashda ko‘rsatkichlaming jamlanishi yoki
iqtisodiy
nochorlikni aniqlashda ko4rsatkichlarning jamlanishi).
- moliyaviy koeffitsiyentlar - bir xil oichovga ega;
- moliyaviy koeffitsiyentlar - korxona faoliyat samaradorligini
kompleks baholash imkonini beradi;
- moliyaviy koeffitsiyentlar - har xil jarayonning bir xil jihatlari
mazmunini xarakterlaydi (Asosiy vositalarning eskirishi va yaroqlilik
koeffitsiyentlari har xil jihat, ulaming birligi esa bitta jihat)dan iborat;
- moliyaviy koeffitsiyentlar -
mutlaq darajadagi qiymatning
qanday bo‘lishidan qat’iy nazar barcha korxona va tashkilotlar
ko‘rsatkichlarini qiyosiy taqqoslash imkonini beradi.
Moliyaviy koeffitsiyentlaming tarkibiy va muvofiqlashtiruvchi
turlari xarakterlanadi. Tarkiliy moliyaviy koeffitsiyentlar bir xil asosli
jamlangan qatorlarda birlik qatorlaming salomog‘ini xarakterlasa,
muvofiqlashtiruvchi koeffitsiyentlar esa har xil asosli ko‘rsatkichlarni
<
i
o ‘zaro nisbatlash orqali hisoblanadi.
Tarkibiy koeffitsiyentlarga - korxona mol-mulki tarkibida uzoq
muddatli va joriy aktivlarning salmog‘i, joriy aktivlar tarkibida likvid
aktivlar (tovar moddiy zaxiralar,
debitorlik majburiyatlari, pul
mablag4ari)ning salmog4, jami manbalar tarkibida o ‘z va qarz
mablag‘lari salmog‘i, majburiyatlar tarkibida uzoq va qisqa muddatli
majburiyatlar salmogM va boshqa tarkibiy koeffitsiyentlar kiradi.
Muvofiqlashtiruvchi
koeffitsiyentlarga
moliyaviy
mustaqillik,
barqarorlik, rentabellik ko‘rsatkichlari, to ‘lov layoqati ko‘rsatkichlari
kiradi.
82
Moliyaviy koeffitsiyentlami jamlangan qatori bo‘yicha quyidagi
tarkibini tuzib chiqish mumkin11.
-to‘lov layoqati va likvidlilik koeffitsiyenti
-moliyaviy barqarorlik koeffitsiyentlari
-daromadlik (rentabellik) koeffitsiyentlari
-bozor aktivligi koeffitsiyentlari
-ish aktivligi koeffitsiyentlari
Moliyaviy koeffitsiyentlaminn har bir guruhi o ‘z ichiga bir nechta
ko^satkichlarni oladi.
To4lov layoqati va likvidlik koeffitsiyentlari qatoriga
mutlaq;
oraliq, umumiy toMov layoqati ko‘rsatkichlari kiradi (ayrim manbalarda
ushbu ko‘rsatkichlar mutlaq, tez likvidlik va joriy likvidlik deb
nomlanadi).
1.45-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: | 
