Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

490
б., Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности. Минск.
РИПО, 2012. — 367 с. Вахобов А.В., Ибрагимов А.Т., Ишонкулов Н.Ф.Молиявий ва бошкарув
тахлили. Т.:Иктисод-молия. 2013,598 б., Ковальев В.В., Волькова О.Н. Анализ хозяйственной
деятельности предприятия.М.: финансы и статистика, 2008, 415 с.
86

---

Aksiya 
kurs 
bahosining 
o‘zgarishi 
koeffitsiyenti
Asb-
Aob/Ann
Asb-bitta aksiyaning bozor bahosi 
Aob-aksiyani sotib olish bahosi
Dividendlik
koeffitsiyenti
D/SF
D-To‘langan dividendlar summasi 
SF-korxona sof foydasi
Ish aktivligi koeffitsiyentlariga jami aktivlaming, uzoq muddatli 
aktivlaming, joriy aktivlaming, TMZ, tayyor mahsulot, tovarlar, 
debitorlik majburiyatlari, kreditorlik majburiyatlari aylanuvchanligi 
koeffitsiyentlari kiradi
1.50-jadval
Ish aktivligi ko'rsatkichlari va ularning aniqlanishi
Koeffitsiyent
Aniqlanishi
Birlik ifoda
Jami aktivlar 
aylanuvchanligi
MSST/A
MSST-Mahsulot sotishdan 
sof tushum
Uzoq muddatli aktivlar 
aylanuvchanligi
MSST/UMA
UMA-Uzoq muddatli 
aktivlar
Joriy aktivlar 
aylanuvchanligi
MSST/JA
JA-Jori yaktivlar
TMZ aylanuvchanligi
MSST/TMZ
TMZ-tovar moddiy 
zaxiralar
Tayyor mahsulot 
aylanuvchanligi
MSST/TM
TM-Tayyor mahsulot
Tovarlar
aylanuvchanligi
MSST/T
T-Tovarlar
Debitorlik
majburiyatlari
aylanuvchanligi
MS ST/DM
DM-Debitorlik
majburiyatlari
Kreditorlik
majburiyatlari
aylanuvchanligi
SMIChT/KM
SMIChT-Sotilgan mahsulot 
ishlab chiqarish tannarxi
Taqqoslama (qiyosiy) tahlili. 
Moliyaviy tahlilda qiyosiy tahiil turi 
- ko‘rsatkichlarni mutlaq va nisbiy ifodalarda keng doirada taqqoslash 
usuli sifatida ishlatiladi.
87

---

Metodik jihatdan ushbu usul gorizontal va vertikal, trend tahlili 
usullariga o ‘xshaydi. Lekin ulardan tubdan farq etadi. Taqqoslash 
tahlilida esa ushbu tahlil obyekti, yoki tahlil etilayotgan korxona 
bo‘yicha m a’lumotlar boshqa subyektlar ma’lumotlari bilan, normativ 
m e’yorlar bilan, reja ko‘rsatkichlari bilan, tarmoq bo'yicha o‘rtacha, 
ilg‘or ko‘rsatkichlar 
bilan 
ham taqqoslanishi 
nazarda tutiladi. 
Taqqoslash tahlilida moliyaviy hisobot elementlari va moddalarining 
o ‘zgarishiga, moliyaviy holatni xarakterlovchi ko‘rsatkichlarga baho 
beriladi. Mutlaq ifodalar, nisbiy ifodalar bilan toidiriladi.
Moliyaviy tahlilda taqqoslash tahlilining shartlari:
-taqqoslashni inverval oraliqlar bir xilda olinishi;
-taqqoslash ko‘rsatkichlari bir xil o ‘lchovli bo'lishi;
-taqqoslashni bazaviy ko'rsatkichi, normativ ko‘rsatkichlarini 
belgilab olishda rasmiy jihatlarga amal etilishi;
-taqqoslashning obyektlari bo‘yicha moliyaviy hisobotlami tuzish 
qoidalari bir xilda bo‘lishi;
-moliyaviy 
hisobot 
elementlari, 
moddalarini 
tarkiblash 
va 
ko'rsatkichlarini aniqlash metodikasi bir xilda bo‘lishi lozim.
Taqqoslash usuli iqtisodiy tahlilning an’anaviy usullari qatorida eng 
ko‘p qoMlaniladigan usul hisoblanib undan tahlilning boshqa usullari 
bilan birgalikda korxona moliyaviy holatini to‘la ochib berishda 
foydalaniladi. Bu jihati bilan qiyosiy tahlil ham moliyaviy tahlilning 
ham boshqaruv tahlilining usuli sifatida qaraladi.
1.51-jadval