Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

V 2t 2
22,982 1,962 
„
n
= —
= ------- —-------- = 32,
m
8
bu yerda 
n
- tanlanadigan ma’lumotlaming kerakli hajmi;
V ~
variatsiya, %;
t
- ehtimollik darajasi 
P=
0,05 da 1,96 ga teng boMadigan 
bog‘lanish ishonchliligi ko‘rsatkichi;
m -
hisoblaming aniqlilik ko‘rsatkichi (iqtisodiy ko^satkichlarda 
xau holda 5*8% gacha ruxsat beriladi).
Demak, qabul qilingan tanlov hajmi (40 ta korxona) korrelyatsion 
tahlil o4tkazish uchun yetarli bo'lar ekan.
53

---

Boshlang‘ich 
m a’lumotlaming 
m e’yoriy 
taqsimot 
qonuniga 
bo‘ysunishi deganda o ‘rganilayotgan m a’lumotlaming asosiy qismi har 
bir ko'rsatkich bo'yicha uning o ‘rtacha qiymati atrofida guruhlangan
boricha kamroq uchrashi kerakligi tushuniladi. M e’yoriy taqsimot 
grafigi -rasmda berilgan.
Ll-rasm .
M a’lumotlarning me’yoriy taqsimoti grafigi.
M a’lumotlami m e’yoriy taqsimotdan og‘ish darajasini sonli
qo‘llaniladi.
Asimmetriya ko‘rsatkichi 
(A)
va uning xatosi (
ma)
quyidagi formula 
bo‘yicha hisoblanadi:
Ekstsess ko'rsatkichi (
E)
va uning xatosi 
(me)
quyidagi formula 
bo'yicha hisoblanadi:
Simmetrik taqsimotda Л=0. Noldan farqli b o is a ma’lumotlar 
taqsimotida asimmetriya mavjudligini ko‘rsatadi. Salbiy asimmetriya 
m a’lumotlaming katta qiymatga egaligidan, ijobiy asimmetriya esa 
kichik qiymatli m a’lumotlar ko‘p uchrashidan dalolat beradi.
M e’yoriy taqsimotda ekstsess ko‘rsatkichi 
E
=0 bo‘ladi. Agar £>0 
bo'lsa, m a’lumotlar o ‘rtacha qiymati atrofida zich jamlangan, o4kir 
uchli shakllangan bo'ladi. Agar £<0 bo‘lsa, egri taqsimot yassi uchli 
shaklda boMadi. Biroq, 
A/ma
va 
E!me
munosabat 3 dan kichik bo‘lsa 
asimmetriya hamda ekstsess unchalik ahamiyat kasb etmaydi va 
o ‘rganilayotgan m a’lumot m e’yoriy taqsimot qonunlariga mos keladi.
b o ‘lishi kerak, juda katta va juda kichik miqdordagi obyektlar esa iloji
ifodalash uchun asimmetriya ko‘rsatkichi 
ekstsessa ko‘rsatkichi
54

---

jadvalda 
A!ma
va 
Elme
ning istalgan munosabatida 3 dan oshmaydi, 
demak, boshlang‘ich ma’lumot bu qonunga bo‘ysunadi.
Omilli 
va 
natijaviy 
ko‘rsatkichlar 
o'rtasidagi 
bogManishni 
modellashtirish o'rganilayotgan bog‘lanishni aniqroq aks ettiradigan 
mos tenglamani tanlashga e ’tibor qaratadi.
Uni asoslash uchun ham mavjud bog‘lanishni o'matuvchi usullar: 
analitik guruhlash, chiziqli grafiklar va h.k. qo‘llaniladi.
Agar barcha omilli ko‘rsatkichlar natijaviy bilan bogUanishlar 
t o ^ r i chiziqli xarakterda bo‘lsa, bu bog‘lanishni yozish uchun quyidagi 
chiziqli funksiyani qo‘llash mumkin
У, = e + V i