Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

710

---

14.4. P u l m a b a la g ‘lari n a q d lig in i b a sh o r a tla sh
Boshqa moliyaviy hisobotlar bilan birgalikda pul oqimlari 
to'g'risidagi hisobot axborotlari moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar 
uchun xo'jalik yurituvchi subyektning pul mablag'larini va ularning 
ekvivalentlarini jalb etish qobiliyatini baholashga imkon beradi.
Pul oqimlari to'g'risidagi hisobot pul tushumlari va to'lovlarini 
joriy natijalaridan (ulaming yuzaga kelishi va shakllanishining faoliyat 
turlari bo'yicha) kelib chiqqan holda korxonaning kelgusidagi pul 
tushumlarini ham bashoratlash mumkin.
Bunda albatta har bitta faoliyat turi bo'yicha o'zgarishlarga muhim 
ahamiyat qaratiladi. Ya’ni, operatsiya faoliyat, investitsiya faoliyat va 
moliyaviy faoliyat bo'yicha pul mablag'larining kirimi va chiqimi 
oldindan bashorat qilinadi.
Har uch toifaning pul mablag'lari harakatiga, holatiga ta’siri 
birgalikda alohidalikda va umumiylikda o'rganiladi.
Ulaming jamlangan holati tahiil davrida pul mablag'ining sof 
o'zgarishini belgilab beradi.
Pul oqimlari harakati to'g'risidagi axborot bo'lajak pul oqimlari 
bashorati to'g'riligini tekshirish chog'ida, 
foyda olish va pul 
oqimlarining sof harakati va narx o'zgarishi ta’siri o'rtasidagi aloqalami 
tahiil qilish chog'ida zarur bo'ladi.
Pul mablag'larini bashoratlash tahlilda eng murakkab va qiyin 
jarayon hisoblanadi. Negaki, bu omillar ko'proq tashqi subyektlarning 
to'lov intizomiga amal etish darajasi bilan belgilanadi. Negaki, doimo 
ham sheriklami, mahsulot sotib oluvchilami, mol yetkazib beruvchilami 
puxta 
o'rganish 
imkoni 
bo'lmaydi. 
Ular 
bilan 
bo'ladigan 
munosabatlarda qarzdorlik muammosini hal qilish yuzasidan zaxira 
fondlarining tashkil etilishi ham shuni talab etadi.
Menejerlar birinchi navbatda pul oqimini bashorat qilishning 
optimal usullarini tanlashi lozim. Negaki bu kelgusida olinadigan 
foydaning va kapitalning o'sishini ahamiyatligini oshiradi.
711

---

Buning uchun birinchi navbatda pul oqimlarini boshqarish 
strategiyasini t o ^ r i tanlash lozim:
- pul mablagMari kirimi va chiqimi davr boshlanishidan oldin 
bashoratlanishi;
- sof pul oqimini (ortikcha yoki kamomad) davr boshlanishidan 
oldin hisob-kitobini qilinishi;
- uzoq va qisqa muddatli moliyalashtirishlarga talablarni davr 
boshlanishidan oldin aniqlash lozim.
Pul oqimini bashoratlashda albatta debitorlik va kreditorlik 
majburiyatlarini holatiga muhim ahamiyat qaratish lozim. Debitorlik 
majburiyatlari bilan bogiangan pulning harakati quyidagi formula 
asosida hisob-kitob qilinadi.