Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

Ko‘rsatkichlar va ularni aniqlash tartibi
Omillar
belgisi
Omillar
Aniqlanish
tartibi
MHXS
bo6yicha
aniqlanishi
XI
Aylanma 
kapitalning 
aktivlarda salm ogi
Aylanma 
kapital / Aktivlar 
jami
(Working 
Capital) / Total 
Assets
X2
Aktivlaming
rentabelligi
Sof foyda / 
Aktivlar jami
Retained 
Earnings / Total 
Assets
X3
Operatsion
rentabellik
Operatsion 
foyda / Aktivlar 
jami
EBIT / Total 
Assets
X4
Aktsiyalaming 
bozor qiymati
Xususiy 
kapitalning bozor 
qiymati / 
majburiyatlar
Market value 
of Equity / Book 
value o f Total 
Liabilities
X5
Aktivlar
samaradorligi
Tushum / 
Aktivlar
Sales / Total 
Assets 
I
Z > 2.9 - moliyaviy barqaror zona (yashil zona);
1.8Odatda, Altmanning formulasi yirik korxonalar uchun, xususiy
korxonalar uchun, noishlab chiqarish korxonalari uchun alohida tartibda
qoilaniladi.
Iqtisodiy nochorlikni aniqlashda Altman modelining aniqlik darajasi 
90-91 %ni tashkil etadi.
Iqtisodiy nochorlik ehtimoli
Ko‘rsatkichIarning aniqlanishi
Hisob-kitobi
Aylanma aktivlar / Qisqa muddatli
majburiyatlar
11 683 693 105 / 1 848 
646 840 = 6,32
Uzoq muddatli majburiyatlar + Qisqa 
muddatli majburiyatlar/Xususiy kapital
12 312 891 6 2 8 / 10 
124 233 0 7 6 = 1,21
Ikki omilli formula
Z a = -0.3877 -1.073
* 
6,32
+ 
0.0579
* 
1,21 = -0,3877-6,78136
+
0,070059
= 
-7,09901
Aylanma kapital / Aktivlar jami
11 683 693 105 /2 4 276
639

---

893 065 = 0,4812
Sof foyda / Aktivlar jami
974 038 284 / 24 276 
893 065 = 0,0401
Operatsion foyda / Aktivlar jami
1 415 400 0 9 3 /2 4 276 
893 065 = 0,0583
Xususiy kapitalning bozor qiymati /
Majburiyatlar
10 124 233 0 7 6 / 14 152 
659 989 = 0,7153
Tushum / Aktivlar
5 180 801 3 4 0 /2 4 276 
893 065 = 02134
Za 
= 
L2 *X1 
+ 
1.4
*
X2 
+ 
3.3 *X3 + 0.6 * X 4 + X 5
= 
1.2
* 
0.4812 
+
1.4 * 0.0401 
+ 
3.3 * 0.0583
+ 
0.6 * 0.7153
+ 
0.2134
= 
0.5774 
+ 
0.05614
+ 
0.19239 
+ 
0.42918
+ 
0.2134 
= 
1.46851
Zavgren modeli (AQSh).
Zz 
=
0.23883 - 0.108*X1 - 1.583*X2 - 10.78*X3 + 3.074*X4 + 
0.486*X5 - 4.35*X6 - 0.11 *X7
P = l/(l+ e — z):
Bu yerda: R - bankrotlik ehtimoli.
Koeffitsientlar
Hisoblash form ulasi
MHXS bo‘yicha
XI
Zaxiralaming o‘rtacha qiymati /
Tushum
Average Inventories /
Sales
X2
Debitorlik majburiyatlarining 
o'rtacha qiymati / Zaxiralaming 
o‘rtacha qiymati
Average Receivables / 
Average Inventories
X3
(Pul m ablagiari + Qisqa 
muddatli moliyaviy qo‘yilmalar) /
Aktivlar
(Cash + Marketable 
Securities) / Total 
Assets
X4
Aylanma aktivlar / Qisqa 
muddatli majburiyatlar
Quick Assets /Current 
Liabilities
X5
Sof foyda / (Aktivlar- Qisqa 
muddatli majburiyatlar)
Income from 
Continuing Operations 
/ (Total Assets - 
Current Liabilities)
X6
Uzoq muddatli majburiyatlar / 
(Aktivlar - Qisqa muddatli 
majburiyatlar)
Long-Term Debt / 
(Total Assets - Current 
Liabilities)
X7
Tushum / (Sof aylanma aktivlar + 
Oborotdan tashqari aktivlar)
Sales / (Net Working 
Capital + Fixed 
Assets)

---

Lis modeli. 1972 yilda angliyalik professor tomonidan ishlab 
chiqilgan. Uni aniqlash formulasi quyidagi ko'rishda:
Z| = 0,063 XI + 0,092 X + 0,057 X3 + 0,001 X42
Iqtisodiy nochorlikni aniqlashning Lis modeli
Ko‘rsatkichIar
K o‘rsatkichlarning
aniqlanishi
Ehtimollik normasi
XI
Aylanma kapital / Jami 
aktivlar
Agar:
Z < 0,037 - bankrotlik 
ehtimoli yuqori 
Z > 0,037 - bankrotlik 
ehtimoli past
X2
Operatsion foyda / Jami
aktivlar
X3
Sof foyda / Jami aktivlar
X4
Xususiy kapital / Qarz 
kapitali
Angliyalik olimlar Tafler va Tishoular tomonidan bankrotlikni 
aniqlashning 4-faktorli formulasi tavsiya etiladi (1977 yil).
Ztt= 0,53 XI + 0,13 X2 + 0,18 X3 + 0,16 X4
Iqtisodiy nochorlikni aniqlashning Tafler va Tishou modeli
Ko4rsatkichlar Ko‘rsatkichIarning aniqlanishi Ehtimollik normasi
XI
Operatsion foyda / qisqa muddatli
majburiyatlar
Agar:
Z > 0,3 - bankrotlik 
ehtimoli past 
Z < 0,2 - bankrotlik 
ehtimoli yuqori
X2
Aylanma aktivlar / jami 
majburiyatlar
X3
Qisqa muddatli majburiyatlar /
jami aktivlar
X4
Sotishdan sof tushum / jami
aktivlar
Shuningdek, jahon amaliyotida keng doirada Olson modeli (1980 
yil), Fulmer modeli (1984 yil) Springeyt modeli (1978 yil), Konan- 
Galder modeli (1979 yil), Biver modeli keng foydalaniladi.
641

---