Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

637

---

12.5. Iqtisodiy nochorlik xavf-xatarlarini aniqlashda moliyaviy holat
tahlili va bankrotlikni aniqlashning turli modellari
Iqtisodiy nochorlik (bankrot)likni baholashning milliy va xalqaro 
tajribalaridan 
shuni 
kuzatish 
mumkinki, 
iqtisodiy 
nochorlik 
(bankrotlik)ni aniqlashning juda ko'p modellari tuzib chiqilgan va ular 
tarkibidan eng ommalashgan shakllarini keltirib o'tamiz.
Amerika olimlari tomonidan ishlab chiqilgan metodik tartib 
bugungi 
kunda 
dunyoning 
100 
dan 
ortiq 
davlatlarida 
keng 
foydalanilmoqda. Ular tarkibida eng muhimi Altman modelidir.
Altman modelining ikki va besh faktorli formulasi mavjud:
Ikki omilli Altman formulasi:
Z = -0.3877 — 1.073 * X! + 0.0579 * X2
Ko'rsatkichlar va ularni aniqlash tartibi
Omillar
belgisi
Omillar
Aniqlanish tartibi
MHXS
bo yicha
aniqlanishi
XI
Joriy
likvidlik
koeffitsiyenti
Aylanma aktivlar / 
Qisqa muddatli 
majburiyatlar
(Working
Capital) /
Current 
liabilities
X2
Kapitallashuv
koeffitsiyenti
Uzoq muddatli 
majburiyatlar + Qisqa 
muddatli 
majburiyatlar/Xususiy 
kapital
Book value
o f Total
Liabilities /
Value o f Equity
Z<0 - iqtisodiy nochorlik ehtimoli 50 foizdan kam;
Z>0 - iqtisodiy nochorlik ehtimoli 50 foizdan yuqori;
Z=0 - iqtisodiy nochorlik ehtimoli 50 foizga teng.
Besh omilli Altman form ulasi:
Z = 1.2 * XI + 1.4 * X2 + 3.3 * X3 + 0.6 * X4 + X5
638

---