Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

Korxonalar iqtisodiy nochorligini baholashning muhim
ko*rsatkichlari va ularni me’yoriy darajalari
Ko4rsatkichlar
Aniqlanish tartibi
M e’eriy
chegara
Nochorlik
belgisi
1
2
3
4
Korxonaning to'lov 
layoqati koeffitsiyenti
Kt^Joriy aktivlar/Muddati 
kelgan to'lov majburiyatlari
2-3
Kt<2
Korxonaning 
moliyaviy mustaqillik 
(avtonomiya) 
koeffitsiyenti
K m = 0 'z mablag'lari 
manbai/Jami mulk
Km>50
%
Km<50%
Moddiy aktivlami 
manbalanishi 
koeffitsiyenti
Oborot m ablagiari naqdligi- 
Tovar moddiy zaxiralar/O'z 
mablag'lari+Uzoq muddatli 
qarz mablag4lari-Uzoq 
muddatli aktivlar
Ortiqcha
lik
Etishmovc
hilik
O 'z va qarz 
mablag4 lari nisbati 
koeffitsiyenti
K a = 0 'z mablag4 lari/Qarz 
mablag'lari
Ortiqcha
lik
Etishmovc
hilik
Aktivlar, kapital va 
majburiyatlar 
rentabelligi
Kr=Sof foyda/Aktiv yoki 
Kapital+Majburiyat
Kr>0
0 dan 
kichik
Ishlab chiqarish 
quvvatlaridan haqiqiy 
foydalanish darajasi
Kf=Ishlab chiqarish 
quvvatining haqiqiy 
darajasidagi mahsulot 
hajmi/texnik loyiha bo'yicha 
ishlab chiqarilishi lozim 
bo'lgan mahsulot hajmi
Kf=l>0
Kf=l<0
Asosiy vosita va 
nomoddiy aktivlar 
eskirishini 
jam g'arilish
Ke=Asosiy va nomoddiy 
aktivlami eskirish 
qiymati/Asosiy vosita va 
nomoddiy aktivlami
Ks>0.5
Ks<0.5
632

---

koeffitsiyenti
boshlangich qiymati
Muddati o4gan 
majburiyatlar holati
Kd/k=Muddati o4gan 
majburiyatlar / Jami 
majburiyatlar
Kd/k<0.
5
Kd/k>0.5
0 ‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyot vazirligi huzuridagi Iqtisodiy 
nochor korxonalar ishlari Ko'mitasining “Korxonalaming moliyaviy 
iqtisodiy ahvoli monitoringi va tahlilini o ‘tkazish mezonlarini aniqlash 
tartibi to‘g ‘risidagi qarori” ga muvofiq korxonalar moliyaviy-iqtisodiy 
holati bo‘yicha quyidagi guruhlarga boiinadi:
- iqtisodiy barqaror;
- iqtisodiy tahlikali (xavf-xatarli);
- iqtisodiy nobarqaror (to io v g a qobilligini tiklash imkoniiga ega 
b o ig an korxonalar, to iovga qobilligini tiklash imkoniga ega boim agan 
korxonalar)
X o‘jalik yurituvchi subyektlaming iqtisodiy holatini baholash 
yuzasidan 0 ‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi huzuridagi 
Iqtisodiy nochor korxonalar ishlari Q o4mitasining “Korxonalaming 
moliyaviy iqtisodiy ahvoli monitoringi va tahlilini o ‘tkazish mezonlarini 
aniqlash tartibi to‘g ‘risidagi qarori”ga muvofiq quyidagi ko‘rsatkichlar 
tizimini o'rganish tavsiya etiladi.
- to io v layoqati yoki qoplash koeffitsiyenti (Ktl);
- o ‘z aylanma mablagiari bilan ta ’minlanish koeffitsiyenti (Kat);
- korxona aktivlari va xarajatlari rentabelligi (Ra, Rx).
Yakuniy xulosani chiqarish yuzasidan shuningdek, quyidagi 
ko‘shimcha ko‘rsatkichlar o‘rganiladi:
- o ‘z m ablagiari va qisqa muddatli qarz m ablagiari nisbati 
koeffitsiyenti (Ko'q);
- ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish koeffitsiyenti (Kquv);
- asosiy vositalarning eskirish koeffitsiyenti (Kesk).
Iqtisodiy nochorlik tahlilida asosiy jihatlar pullik majburiyatlar va 
majburiy toiovlar bo‘yicha muddati o4gan kreditorlik qarzlarining 
mavjudligiga, korxonaning qisqa muddali majburiyatlarini joriy aktivlar
633

---

bilan to iash g a qodir emasligiga, rentabellikning quyi darajasi yoki 
zararga ishlash holatiga alohida ahamiyat qaratiladi.
Korxonalar moliyaviy-iqtisodiy 
holatini 
baholashning asosiy 
ko‘rsatkichlari tavsifl:
Muddati o ig a n kreditorlik majburiyatlari sifatida pullik va majburiy 
to io v la r bo'yicha to io v muddati kelib uch oydan ortiq muddat o ig a n
kreditorlik majburiyatlari summasi nazarda tutiladi.
T o io v layoqati koeffitsiyenti joriy aktivlar summasining uzoq 
muddatli majburiyatlar summasiga kamaytirilgan jami majburiyatlami 
qoplashga imkoniyatini xarakterlaydi.
Ushbu koeffitsiyent balans moddalari bo‘yicha quyidagicha hisob- 
kitob kilinadi: