Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

12.3. Iqtisodiy nochorlik tahliiining axborot manbalari
Bankrotlik - qarzdorning pul majburiyatlari bo‘yicha kreditorlar 
talablarini qondirishga va (yoki) majburiy to io v lar bo‘yicha o ‘z 
majburiyatlarini bajarishga qodir emasligining sud tomonidan e ’tirof 
etilishidir.
T a’rifdan ko‘rinib turibdiki, bankrotlik iqtisodiy nochorlikni 
begilash uchun subyektlarning pul majburiyatlarining aks ettiruvchi va 
ulami qoplash yuzasidan mablag‘laming mavjudligini aks ettiruvchi 
axborot manbalari talab etiladi.
Iqtisodiy nochorlik va bankrotlikni tahlil etishning axborotlar 
bazasiga juda ko‘p manbalami kiritish mumkin. Ulaming mazmun 
mohiyatiga ko'ra moliyaviy hisobot m a’lumotlari, statistik hisobotlar, 
soliq hisoboti m a’lumotlarini kiritish mumkin. Shuningdek, ta’sis 
hujjatlari, auditorlik xulosalari, rejali tekshirish natijalari va h.k. 
hisobdan tashqari manbalardan ham foydalaniladi.
624

---

Muhim e ’tibor majburiyatlaming yuzaga kelishida asos bo'luvchi 
xo'jalik shartnomalari, qarzdorlik dalolatnomalariga qaratiladi
Asosiy manba sifatida xo'jalik subyektlari tomonidan tuziladigan 
moliyaviy hisobotlar va ular bo'yicha auditorlik xulosalarining 
mavjudligiga ahamiyat qaratiladi. Moliyaviy hisobot shakllari ichida 
buxgalteriya balansi va moliyaviy natijalar to'g'risidagi hisobot shakli, 
shuningdek moliyaviy hisobotlaming tegishli 
bandlari 
bo'yicha 
tushuntirishlar, qaydlar va izohlarga alohida urg'u beriladi. Moliyaviy 
hisobotga ilova qilinadigan muddati o'tgan debitorlik va kreditorlik 
majburiyatlari to'g'risidagi ilova ham majburiyatlaming kreditorlari va 
muddatli bo'yicha axborotlari alohida tarkiblanadi.
Iqtisodiy nochorlik (bankrotlik) tahlilida axborotlarning aniqligi, 
ishonchligi, xaqqoniyligiga muhim ahamiyat qaratish lozim. Negaki, 
ko'pgina hollarda soxta bankrotlik bo'yicha arizalar ham uchraydi.
Soxta bankrotlik va uni tan olishda albatta qonunchilik normalarida 
og'ir javobgarliklar belgilangan. Lekin shunga qaramay bu borada ayrim 
muammoli murojatlar kuzatilmoqda. Negaki, sudgacha va suddan 
keyingi jarayonlarda munozaraga sabab bo'luvchi holatlar ko'pincha 
axborotlarning etarli va asosli emasligi bilan izohlanadi.
Tahiil qilishda iqtisodiy nochorlikni baholashda quyidagi usullardan 
foydalaniladi: keng ko'lamli mezon ko'rsatkichlar tahlili; cheklangan 
miqdordagi ko'rsatkichlar tahlili; indikator ko'rsatkichlar tahlili; skoring
modeli; reyting tahlili; multiplikativ diskriminat tahlili.