Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

Mutlaq farqlanishlardagi o‘zgarishlar
Likvidlik
darajasi
1 -holat
A1>=P1
A2>=P2
A3>=P3
A4<=P4
Mutlaq likvid 
balans
. _ 2-holat
A1<=P1
A2>=P2
A3>=P3
A4<=P4
Likvid balans
3-holat
■
 
: ' 
■
: • 
—
AK=P1
A2<=P2
A3>=P3
A4<=P4
Nolikvid
balans
' 
4 ‘ h o l a t
A1<=P1
A2<=P2
A3<=P3
A4>=P4
Nochorlik
holatidagi
333

---

balans
X
Doimiy 
harakatdagi 
aktivlaming 
to4ov 
muddati 
kelgan 
majburiyatl 
ardan farqi
Tez pulga 
aylanadiga 
n
aktivlarnin 
g qisqa 
muddatli 
majburiy at 
lar va 
qarzlardan 
farqi
Sekin pulga 
aylanadigan 
aktivlaming 
uzoq 
muddatli 
majburiyatl 
ardan farqi
Doimiy 
passivlarni 
ng qiyin 
pulga 
aylanadiga 
n
aktivlarda 
n farqi
X
Balans ifodasi: A1+A2+A3+A4=P1+P2+P3+P4 
Buxgalteriya 
balansi 
elementlari 
va 
jamlangan 
qatorlarini 
(moddalarini) o ‘zaro nisbatlash asosida likvidlikni nisbiy darajalariga va 
to io v g a qobillik darajalariga ham baho berish mumkin.
Likvidlikni nisbiy ifodalari piramidasi
Nisbat
Nisbiy ifoda mazmuni
Aktivlar va passivlar tarkibiy nisbati
A1 /Р1
To‘lov 
muddati 
kelgan 
majburiyatlarning 
qoplanishi
A 2 /P 2
Qisqa 
muddatli 
majburiyatlarning 
qoplanish 
imkoniyati
АЗ / P3
Uzoq 
muddatli 
majburiyatlarning 
qoplanish 
imkoniyati
A 4 /P 4
Doimiy passivlaming uzoq muddatli aktivlarda 
to'planishi
Qopiash koeffitsiyentlari 
_
A1 / PI
Mutlaq to ‘lov layoqati-1 (kreditorlik majburiyatini 
qoplanishi)
A1 / (P1+P2)
Mutlaq to‘lov layoqati-2 (kreditorlik va qisqa 
muddatli majburiyatlarni qoplanishi)
A 1 / (P1+P2+P3)
Mutlaq to ‘lov layoqati-3 (kreditorlik va uzoq 
muddatli majburiyatlarning joriy qismi)
(A1+A2) / (P1+P2)
Oraliq 
to‘lov 
layoqati-1 (Qisqa 
davriylikda 
rejalashtirishda)
(A1+A2) /
Oraliq 
toMov 
layoqati-2 
(qisqa 
davriylikda
334

---

(P1+P2+P3)
rejalashtirishda)
(A1+A2+A3) / 
(P1+P2+P3)
Umumiy 
to4ov 
layoqati-1 
(bashoratlashda 
ishlatiladi)
(A 1+A2+АЗ +A4) / 
(P1+P2+P3)
Umumiy 
to ‘lov 
layoqati-2 
(likvidatsion 
jarayonlarda ishlatiladi)
Aktivlami moliyalashtirishning mutlaq ifodalari koeffitsiyentlari
P 4 /A 4
Doimiy 
aktivlami 
o‘z 
mablagMari 
hisobiga 
manbalanishi
(P3+P4) / A4
Doimiy aktivlami o ‘z va qarz mablagMari bilan 
manbalanishi
(P4+P3-A4) / A3
Joriy 
aktivlami 
o‘z 
mablagMari 
hisobiga 
manbalanishi
(P4+P3-A4+P2) 
I
A3
Joriy aktivlarning o ‘z va qarz mablagMari hisobiga 
manbalanishi
AKTIV
Doimiy 
barakatdagi 
aktivlar
Yil boshi
289 412 698
503 338 335
Tez pulga 
aylanadigan 
aktivlar
Sekin pulga 
aylanadigan 
aktivlar
Qiym pulga
aylanadigarJlO 
219 731 945
ak tiv b r
2 185 621 680
13 198 104 658
Buxgalteriya balansi likvidligi tahlili
Yil oxiri
629 150 505
1 566 042 404
9 488 500 196
12 593 199 960
24 276 893 065
PASSIV
To‘lov 
muddati 
kelgan 
majburiyatlar
Qisqa 
muddatli 
to‘lov 
majburiyatlari
Uzoq 
muddatli 
to‘lov 
majburiyatlari
Doimiy
passivlar
Yil boshi
Yil oxiri
762 075 830
14 744 216
4 675 490 146
7
 
745
 
794
466
Passiv jami 13 198 104 658
1 839 768 361
8 878 479
12 304 013 149
10 124 233 076
24 276 893 065
Majburiyatlami 
qoplashdagi 
ortiqchalik(+), 
etishmovchilik (-)
471 663 
132
488 594 
119
-2 489 
868 466
-2 473 
937 479
-1 210 
617 856
1 557 163 
925
-2 815 
512 953
-2 468 
966 884
Korxonada qisqa muddatli majburiyatlami qoplashga doimiy 
harakatdagi aktivlarning yo'naltirilganligi, shuningdek, sekin pulga 
aylanadigan aktivlarning uzoq muddatli majburiyatlami qoplashi salbiy 
tfodani, tez pulga aylanadigan aktivlarning qisqa muddatli kreditlar va 
Qarzlami qoplashi ijobiy farqlanishda chiqqan. 0 ‘z mablagMari manbasi,
335

---

doimiy passivlaming uzoq muddatli aktivlarni, doimiy aktivlarni 
moliyalashtirishda yetishmovchilik kuzatilgan.
Korxonada sof aktivlar qiymati yil boshida (13 198 104 658 -
5 452 310 192 ming so‘m) 7 745 794 466 ming so'mni, yil oxirida 
(24 276 893 065 - 14 152 659 989) 10 124 233 076 ming so^mni tashkil 
qilgan.
Xo'jalik yurituvchi subyektlaming moliyaviy holatini baholashda 
eng muhim sifat ko‘rsatkichi bu - to4ov layoqati ko‘rsatkichidir. 
Korxonani 
t o ‘lovga layoqati
to‘lov imkoniyatlarini, ya’ni uning o‘z 
majburiyatlarini to'lashga qodirligini xarakterlaydi.
Likvidlilik bilan to ‘lov qobiliyati bir-biridan farq qiladi. Likvidlilik 
qarzlarni to ‘lash uchun mablag‘lar mavjudligini ko‘rsatsa, to‘lov 
qobiliyati qarzni uzish imkoniyati borligini ko‘rsatadi.
X o‘jalik yurituvchi subyektlaming to ‘lov layoqati deganda toMov 
muddati 
kelgan 
majburiyatlarni 
qoplashga joriy mablag‘laming 
yetarliligi yoki yetishmovchiligi tushuniladi.
X o‘jalik yurituvchi subyektlaming to ‘lov layoqatini xarakterlovchi 
ko‘rsatkichlarga quyidagi ko‘rsatkichlar kiritiladi:
- mutlaq to ‘lov layoqati;
- oraliq toMov layoqati;
-joriy (umumiy) to ‘lov layoqati.
1. 
Mutlaq to ‘lov layoqati (Kmti). Ushbu ko‘rsatkich xo‘jalik 
yurituvchi subyektlaming pul mablag‘lari va qisqa muddatli moliyaviy 
qo‘yilmalarini muddati kelgan to‘lov majburiyatlariga, qisqa muddatli 
majburiyatlarga bo‘lish asosida topiladi.