Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

Qich? Qsm / 
Am
Am- Aylanma mablag4 lar 
qiymati
Moliyaviy
salohiyat
Moliyalashtirish manbalari jami 
va tarkibi, rentabellik darajasi, 
likvidlik, moliyaviy barqarorlik 
va ish aktivligi,
Qich? Qsm / 
Mm 
Mm- moliyalashtirish
manbalari
Tashkil iy va 
boshqaruv 
__ salohiyati
Tarkibiy tuzilish, korxona imidji, 
tashkiliy 
madaniyatning 
shakllanganligi
Qichi Qsm. /
Bx-tashkiliy va
boshqaruv xarajatlar
Marketing
salohiyati
Marketing 
tizimining 
yoMga 
qo‘yilganligi, 
marketing 
funks iy alar ini 
bajarilishi, 
raqobatdoshlik darajasi
Qich? Qsm / 
Mx 
Mx-marketing xarajatlari
Innovatsion
salohiyat
Innovatsion 
yang ilik lar 
va 
ulaming amaliyotga joriy etilishi, 
innovatsion 
mahsulotlar, 
innovatsion xarajatlar
Qich? Qsm / Ix
Ix-innovatsion xarajatlar
Korxona iqtisodiy salohiyatini o ‘rganishda moddiylik jihatdan 
resurslaming quyidagi tarkibiy birliklarini ajratish mumkin.
319

---

Moddiy resurslar - moddiy ashyoviy ko‘rinishga ega boigan 
aktivlar (asosiy vositalar, kapital qo'yilmalar, o ‘matiladigan asbob- 
uskunalar, tovar-moddiy zaxiralar va boshqa moddiy ashyoviy aktivlar)
Nomoddiy resurslar - moddiy ashyoviy ko'rinishga ega boim agan 
aktivlar (intellektual aktivlar, moliyaviy aktivlar)
Moddiy va nomoddiy resurslami balans moddalariga nisbatan 
quyidagi turlarini tarkiblash mumkin: asosiy vositalar, nomoddiy 
aktivlar, 
kapital 
qo‘yilmalar, 
uzoq 
muddatli 
investitsiyalar, 
o ‘rnatiladigan asbob-uskunalar, tovar-moddiy zaxiralar, debitorlik 
majburiyatlari, pul m ablagiari.
Balans moddalarini moddiy va nomoddiy resurslar, moliyaviy va 
moliyaviy boim agan, pul shaklida va pul shaklida boim agan 
moddalarga tarkiblashda yagona normalarga kelinmagan. Shu bilan 
birga, resurslami moddiy va nomoddiy resurslarga boiinishi asosiy 
vositalar va nomoddiy aktivlarga tarkiblashdagi mazmunda tushunish 
shart emas.
Korxona iqtisodiy salohiyatini qiymat va xarajat nuqtayi nazaridan 
baholash mumkin.
Qiymat nuqtayi nazaridan balansda aks etgan barcha aktivlar uning 
iqtisodiy salohiyatini belgilaydi. Bir qator olimlar uning qatoriga mehnat 
resurslarini pulda baholangan qiymatini ham kiritishadi. Lekin 
buxgalteriya balansida mehnat resurslarining pulda baholangan qiymati 
aks etmaydi. Ishchilami o'qitish, qayta o‘qitish, malakasini oshirish va 
ularning intellektual ijodkorligini oshirish yuzasidan qilingan barcha 
xarajatlar orqaligina mehnat salohiyatini baholash imkoni boiadi. Lekin 
bu kabi xarajatlar albatta moliyaviy hisobotlaming tegishli moddalarida 
aks etadi.
Korxona iqtisodiy salohiyatini baholashning ko‘rsatkichlar tizimini 
quyidagi tarkibda berib o ‘tish mumkin:
- korxona iqtisodiy saiohiyati holatini ifodalovchi ko'rsatkichlar 
tizimi;
- korxona iqtisodiy saiohiyati bilan ta’minlanganlikni ifodalovchi 
ko'rsatkichlar tizimi;
320

---

Па 
* ^ so<^y
salohiyati 
samaradorligini 
ifodalovchi
Г 'И
4 ч »-.« 
!
.
ko‘ratkichlar tizimi;
korxona 
iqtisodiy 
salohiyati 
natijaviyligini 
ifodalovchi
< ,—
"
ko^satkichlar tizimi.
c 
° na *4tisodiy salohiyati va uning holatini ifodalovchi 
. . 
c^lar tizimiga. iqtisodiy salohiyatning o ‘rtacha yillik qiymati, 
iq iso iy salohiyat tarkibida asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar va 
moiyaviy aktivlar, mehnatning salmog‘i, iqtisodiy salohiyat bilan 
mm anganhk, iqtisodiy salohiyat holati ko‘rsatkichlari kiradi.
Iqtisodiy salohiyat holatini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimida 
iqtisodiy salohiyatning o‘rtacha yillik qiymati davr boshi va oxiriga 
qiymatlar yig‘indisini ikkiga bo‘lish asosida aniqlanadi.
q odiy salohiyatning tarkibiy tuzilishida iqtisodiy salohiyatning 
ar ir moddasim umumiy tarkibida tutgan ulushi baholanadi. Ushbu 
о rsat ich iqtisodiy salohiyatning har bitta tarkibiy birligini iqtisodiy 
salohiyat qiymatiga bo‘lish asosida aniqlanadi.