Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

Obyektiv (tashqi) omillar
deyilganda, korxona faoliyatiga mutlaqo 
bog'liq bo'lmagan omillar tushuniladi, ya’ni davlat siyosatining o'zgarib 
turishi, bozordagi talab-taklifning o 4zgarishi, inflyatsiya va hokazo 
jihatlar.
Axborot manbalardan foydalangan holda o ‘rganish
deganda
moliyaviy-xo'jalik 
faoliyatining 
aniq 
oMchangan, 
jamlangan,
< 
'
umumlashtirilgan hisobot holiga keltirilgan axborotlardan, shuningdek 
hisobdan tashqari (rejalar, normalar va h.k.) turli manbalardan 
foydalangan holda o ‘rganish tushuniladi.
Davriy o ‘rganish
deganda uni axborot manbalarining tahliliyligida 
operativ, joriy va istiqbolli o‘rganishning zaruriyati nazarda tutiladi.
Fanning predmeti bilan bir qatorda uning obyektiga ham alohida 
ahamiyat qaratiladi. 
Tahiil fanining obyekti 
turli mulkchilik shaklidagi 
xo'jalik yurituvchi subyektlar va ulaming tarkibiy bo6g ‘inlari (bo‘lim, 
sex, brigadalar) faoliyati, iqtisodiy natijalari, mulkiy-moliyaviy holati, 
ishlab chiqarish, ta’minot, sotish, moliyaviy faoliyati hisoblanadi.
1.4-jadval
18

---

Moliyaviy tahlil fanining predmeti va obyekti
Ko‘rsatkichlar
Ta’rifi
Tasnifl
Tahlil predmeti
Turli 
mulkchilik 
shaklidagi 
xo‘jalik yurituvchi subyektlaming 
moliyaviy-xo‘jalik 
faoliyatini, 
uning 
samaradorligi 
va 
natijaviyligini 
ko‘rsatkichlar 
tizimida, 
uzviylik 
va 
aloqadorlikda, omillarga bog‘liq 
ravishda 
turli 
axborot 
manbalaridan foydalangan holda 
davriy o 4rganish
Iqtisodiy 
o^garishlarni 
ochib berish
Erishilgan natijalarga to ‘g ‘ri 
baho berish
Ishlab 
chiqarish 
samaradorligini 
oshirish 
imkoniyatlarini aniqlash
Reja 
va 
boshqaruv 
qarorlarini asoslash
Tahlil obyekti
Turli 
mulkchilik 
shaklidagi 
xo‘jalik yurituvchi subyektlar va 
ularning 
tarkibiy 
bo‘g cinlari 
(bo'lim , sex, brigadalar) faoliyati, 
iqtisodiy 
natijalari, 
mulkiy- 
moliyaviy holati, ishlab chiqarish, 
ta ’minot, 
sotish, 
moliyaviy 
faoliyati hisoblanadi
Mahsulot ishlab chiqarish va 
sotish
Resurslardan foydalanish
Ishlab chiqarish xarajatlari 
va mahsulot tannarxi
Moliyaviy 
natijalar 
va 
moliyaviy holat
Korxonaning moliyaviy holati iqtisodiy kategoriya sifatida xo‘jalik 
subyektining o ‘z faoliyatini yuritish, rivojlantirish va o4z-o4zini 
moliyalashtirish imkoniyatlari yuzasidan kapitalning holatini ifodalaydi. 
Ya’ni xo‘jalik subyektining moliyaviy resurslar bilan ta’minlanish 
darajasini, ularning maqsadli joylashtirilishi va samarali foydalanish 
darajasini, boshqa huquqiy va jismoniy shaxslar bilan bo‘ladigan 
moliyaviy munosabatlami, to iovga qobillik va moliyaviy barqarorlik 
holatini tavsiflashni ifodalaydi.
Moliyaviy tahlil etish orqali xo‘jalik subyektining samarali 
faoliyatini yo‘lga qo‘yish va uni o ‘stirish imkoniyatlarini baholashda, 
korxona ishlab chiqarish, tijorat va moliya faoliyatidan moliyaviy 
resurslaming kirimiga va ulardan moliyaviy holatni o cstirishda 
foydalanish darajalariga, moliyaviy natijalafni kutilishini prognozlash va 
iqtisodiy rentabellikni xo'jalik faoliyatining real imkoniyatlaridan kelib 
chiqqan 
holda 
oshirishning 
yo'Ilarini 
belgilashga, 
moliyaviy 
resurslardan 
yanada 
samarali 
foydalanishning 
chora-tadbirlarini 
belgilashga ahamiyat qaratiladi.
19

---

Moliyaviy 
raqobatdoshlikka 
va to‘g ‘ri 
moliyaviy 
siyosatni 
yuritishga korxona foydasini maksimallashtirish, kapital tarkibini 
optimallashtirish 
va 
uning 
moliyaviy 
barqarorligini 
ta’minlash, 
mulkdorlar (qatnashchilar, ta ’sischilar), investorlar va kreditorlar uchun 
moliyaviy holatning jozibadorligini oshirish, korxona boshqaruvi 
yuzasidan samarali mexanizmni shakllantirish, shuningdek, moliyaviy 
resurslami jalb etishda bozor mexanizmining barcha imkoniyatlaridan 
foydalanish orqali erishish mumkin.
Moliyaviy tahlil oldiga qo‘yiladigan asosiy vazifalar:
- xo‘jalik yurituvchi subyektlaming yaqin va uzoq davriylikdagi 
reja, prognoz ko‘rsatkichlarini (ilmiy, iqtisodiy jihatdan) asoslash;
- reja va prognoz ko^satkichlarining bajarilishiga, natijaga erishish 
yuzasidan ulaming ta ’sirchanligiga baho berish;
- xo‘jalik yurituvchi subyekt nazorat qilib turadigan iqtisodiy 
resurslarga, ulaming samaradorligiga baho berish;
- faoliyatning iqtisodiy ko4rsatkichlariga, erishilgan natijalariga 
baho berish;
- xo‘jalik yurituvchi subyektning pul mablagiarini ko‘paytirish, 
ulaming k o cpayish vaqtini hisob-kitob qilish va natijaga erishishga umid 
qilishdagi qobiliyatini baholash;
- xo‘jalik yurituvchi subyektning likvidligi, to io v g a qobiliyati, 
ishlayotgan muhit o ‘zgarishlariga munosabat bildira olishini moliyaviy 
holatga ta ’sirini baholash.
- iqtisodiy natijaviylikni o6stirish, faoliyatning tijorat hisobdorligi, 
daromadlami orttirish va moliyaviy holatni yaxshilash yuzasidan ichki 
imkoniyatlarini aniqlash va ulami y o ig a qo‘yish chora-tadbirlarini 
belgilash;
- belgilangan chora-tadbirlami tizimli ravishda amalga oshirishdan 
iborat.
Moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini tahlil etishda fanning muhim 
prinsiplari sifatida quyidagilar tarkiblanadi. Mazkur tamoyillar mikro 
koiam dagi tahlilning barcha turlariga xosdir.