Ishlab chiqarish hajmiga muvofiq xarajatlarni klassifikatsiya qilish
Ko‘rsatkichlar
|
O‘tgan yil
|
Hisobot yili
|
Doimiy
|
O‘zgaruvchan
|
Doimiy
|
O‘zgaruv
chan
|
1. Material xarajatlar
|
4136
|
78581
|
5114
|
97173
|
2. Mehnat haqi xarajatlari
|
12859
|
115733
|
7684
|
145996
|
2.1. Vaqtbay ish haqi
|
12859
|
x
|
7684
|
x
|
2.2. Ishbay ish haqi
|
x
|
115733
|
x
|
145996
|
3.Ish haqidan ajratmalar
|
3372
|
30350
|
1953
|
37115
|
3.1. Vaqtbay ish haqidan
|
3372
|
x
|
1953
|
x
|
3.2. Ishbay ish haqidan
|
x
|
30350
|
x
|
37115
|
4. Amortizatsiya xarajatlari
|
8033
|
x
|
8730
|
x
|
5. Boshqa xarajatlar
|
22280
|
|
28736
|
|
Jami:
|
50680
|
224664
|
52217
|
280284
|
Kritik hajm (zararsizlik) darajasini aniqlanishi
Ko‘rsatkichlar
|
O‘tgan yil
|
Hisobot yili
|
O‘zgarishi
|
1. Jami ishlab chiqarish xarajatlari
|
275344
|
332501
|
57157
|
2. O‘zgaruvchan xarajatlar
|
224664
|
280284
|
55620
|
3.Doimiy xarajatlar
|
50680
|
52217
|
1537
|
4. Sotish hajmi
|
342763
|
422275
|
79512
|
5. Xarajatlarning o‘sish darajasi, %
|
80.33%
|
78.74%
|
-1.59%
|
6. O‘zgaruvchan xarajatlarning o‘sish darajasi %
|
65.54%
|
66.37%
|
0.83%
|
7. Doimiy xarajatlarning o‘sish darajasi %
|
14.79%
|
12.37%
|
-2.42%
|
8. Sotishdan foyda
|
38560
|
43306
|
4746
|
9. Sotuv rentabelligi % (q.8:q.4 x 100)
|
11.25%
|
10.26%
|
-0.99%
|
10. Qoplash jamg‘armasi (q.3+q.8)
|
89240
|
95523
|
57157
|
11. Qoplash jamg‘armasi koeffitsiyenti(q.10:q.4)
|
0.26
|
0.23
|
-0.03
|
12. Zararsizlik nuqtasi (q.3:q.11)
|
194923.08
|
227030.43
|
32107
|
13. Moliyaviy mustahkamlik zaxirasi % (q.4:q.12 x 100-100)
|
75.85%
|
86%
|
10.15%
|
14. Operatsion richag
|
|
0.005
|
|
Xulosa: korxonada moliyaviy mustahkamlik zaxirasi hisobot yilida 86 foizni tashkil etgan, o‘tgan yilda ushbu daraja 75.85 foizga teng bo‘lgan. Bundan ijobiy o‘zgarishlar kuzatilganligini izohlash mumkin.
Nazariy jihatdan aytish mumkinki‚ hisobot yilida sotish hajmini 227030.43 ming so‘mgacha kamaytirishi, o‘tgan yil bo‘yicha esa 194923.08 ming so‘mgacha kamaytirishi mumkin‚ ushbu chegaraviylikda korxona zararsiz ishlashi mumkin. Ya’ni doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlar summasini qoplashga teng sotuv hajmiga erishiladi.
Agar korxona foyda hajmini 1 foizga o‘stirishi lozim bo‘lsa uning uchun sotish hajmini 0.005 foizga o‘stirishi talab etiladi.
Mahsulot ishlab chiqarishning kritik hajm darajasini aniqlash va uni tahlil etish, iqtisodiy harakatda va biznesda muhim masala hisoblanadi. Ushbu ko‘rsatkich orqali kompaniya va firmalar mahsulot ishlab chiqarishning foydalilik darajasini belgilab oladilar. Mahsulot ishlab chiqarishning kritik hajm darajasini belgilash, uning hisob-kitoblari keng doirada olimlar tomonidan o‘rganilgan. Shu sababli uni aniqlashning turli ifodalari tavsiya etilgan.
Mahsulot ishlab chiqarishni kritik hajm darajasini hisoblashning quyidagi bog‘lanishli ifodasini berib o‘tish mumkin.
Bunda:
Yk-kritik hajm darajasidagi mahsulot hajmi;
U-jami o‘zgaruvchan xarajatlar;
S-mahsulot birligida o‘zgaruvchan xarajat;
P-mahsulot birligini bahosi.
Shuningdek, Kritik hajm darajasida mahsulot ishlab chiqarishni quyidagi ifodalar orqali aniqlash ham mumkin.
Qk=U/(P-S)
Qk= O‘x+Dx+o yoki
Qk= M* S +Dx+o
Belgilar izohi:
Qk-kritik hajm darajasidagi mahsulotni miqdoriy birligi;
O‘x-o‘zgaruvchan xarajat;
Dx-doimiy xarajat;
o-nol miqdordagi foyda;
M-mahsulot birligi;
R-mahsulot birligiga o‘zgaruvchan xarajat.
C+S+o=O‘zgaruvchan xarajatlar+O‘zgarmas xarajatlar+ foyda. Bunda foyda miqdori nolga teng deb olinadi. Ya’ni; ishlab chiqarish va savdo aylanmasidan olingan daromad to‘liq, barcha xarajatlarni qoplagan holda foydaga ega bo‘linmaydi.
t/r
|
Ko‘rsatkichlar
|
Ishlab chiqarish hajmi, 500 dona
|
jami
|
Mahsulot birligiga
|
1
|
Sotishdan sof tushum
|
375000
|
750
|
2
|
O‘zgaruvchan xarajatlar
|
250000
|
500
|
3
|
Marjinal foyda
|
125000
|
250
|
4
|
Doimiy xarajatlar
|
80000
|
|
5
|
Sotishdan yalpi foyda
|
45000
|
|
Zararsizlik nuqtasi, hajmini aniqlash uchun quyidagi bog‘lanishdan foydalaniladi:
750x=500x+80000+0;
250x = 80000;
x = 320
Bunda: x — zararsizlik hajmi;
750 * x = 750 * 320 = 240 000 mln so‘m
Zararsizlik nuqtasi (Q β) = Doimiy xarajatlar (TFC) / Marjinal foyda normasi (TSM β)
Marjinal foyda usulida kritik hajm darajasini aniqlash:
375 000 mln so‘m — 250 000 mln so‘m = 125 000 mln so‘m
Marjinal foyda koeffitsiyenti:
125 000 mln so‘m / 375 000 mln so‘m = 0,33.
Kritik hajm darajasining qiymat ifodasini aniqlash:
80 000 mln so‘m / 0,33 = 240 000 mln so‘m
Kritik hajm darajasining miqdor ifodasi:
240 000 mln so‘m / 750 ming so‘m = 320 sht.
Omilli tahlil.
Kritik hajm darajasidagi mahsulot hajmiga ta’sir etuvchi birliklar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
- mahsulot birligi bahosini o‘zgarishi;
- bir birlikka o‘zgaruvchan xarajatlarni o‘zgarishi:
- doimiy xarajatlarni o‘zgarishi.
3.1-chizma. Kritik hajm darajasini grafik shaklida ifoda etilishi
Ishlab chiqarish hajmi
Yakuniy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi omillarni quyidagi bog‘lanishlarda hisob-kitob qilish mumkin.
Kritik hajm darajasiga mahsulot birligiga o‘zgaruvchan xarajatlar ta’sirini hisob-kitobi;
Yk1=(Sx/Pr)*Ykr+Ur - (Sr/Pr)*Ykr+Ur
|
(3.13)
|
Kritik hajm darajasiga mahsulot bahosini o‘zgarishini ta’siri;
Yk2=(Sx/Px)*Ykr+Ur –Ykr1
|
(3.14)
|
Kritik hajm darajasiga mahsulot hajmining o‘zgarishini ta’siri quyidagi bog‘lanish bilan aniqlanadi.
Yk3=(Sx/Px)*Ykx+Ur –Ykr2
|
(3.15)
|
Mahsulot ishlab chiqarishning kritik darajasi, zararsizlik yoki foydasizlik darajasidagi mahsulot hajmi, mahsulot ishlab chiqarishning zararsizlik nuqtasi deb ham yuritiladi.
Ushbu miqdorni aniqlashni aniq misollar asosida ko‘rib chiqamiz:
Mahsulot ishlab chiqarishning kritik darajasini aniqlash ko‘rsatkichlari
|
Ko‘rsatkichlar
|
Summasi
|
1
|
Mahsulot birligiga o‘zgaruvchan xarajatlar
|
10000 sum
|
2
|
Doimiy xarajatlar
|
2000000 sum
|
3
|
Mahsulot birligining sotish bahosi
|
12000 sum
|
4
|
Kritik hajm darajasi
|
1000 dona
|
3.20-jadval davomi
Kritik hajm darajasining aniqlanishi usullari
|
|
Tomas Karlin formulasi bo‘yicha
Qk=U/(P-S)
|
|
5.1.Miqdorda
|
2000000/(12000-10000)
|
1000 dona
|
6
|
Prof. Sheremet A.D. formulasi bo‘yicha
Yk=U/1-(S/P)
|
|
6.1.Qiymatda
|
Yk –2000000/1-(10000/120000)
|
12048192 sum
|
6.2.Miqdorda
|
Yk- 12004801/12000
|
1000 dona
|
7
|
Prof. Sheremet A.D.
Yk=Q*S+U
|
|
7.1.Qiymatda
|
Yk=1000*10000+2000000
|
12000000 sum
|
7.2.Miqdorda
|
12000000/12000
|
1000 dona
|
8
|
I.f.n.dots. Raximov M.Yu.
Yk=(S/P)*Yk+U
|
|
Ifodaning o‘zgarishi
|
Yk-(S/P)*Yk=U
ushbu formula quyidagi ifodaga keladi
((1-(S/P))*Yk=U
undan Yk quyidagi tartibda aniqlanadi
Yk=U/(1-(S/P) bu ifoda Prof. Sheremet A.D. formulasi bo‘yicha
Yk=U/1-(S/P) bilan bir xillikka ega
|
|
8.1.Qiymatda
|
10000/12000* Yk+2000000 bundan
Bundan Yk=2000000/1-10000/12000
|
12048192 sum
|
8.2.Miqdorda
|
12004801 sum/12000
|
1000 dona
|
9
|
I.f.n.dots. Raximov M.Yu.
Yk=C+S+o
|
|
9.1.Qiymatda
|
Yk=10000*1000+2000000+foyda nol darajada
|
12000000 sum
|
9.2.Miqdorda
|
Yk=12000000/12000
|
1000 dona
|
10
|
Prof.Tomas P. Karlin
Yk=Qk*P
|
|
10.1.Qiymatda
|
Yk=1000*12000
|
|
10.2Miqdorda
|
Qk=2000000/(12000-10000)
|
|
11
|
I.f.n.dots. Raximov M.Yu.
Yk=U/(P-S)/ P
|
|
11.1Qiymatda
|
Yk=2000000/(12000-10000)/12000
|
12048192 sum
|
11.2.Miqdorda
|
Yk=12004801 sum/12000
|
1000 dona
|
Korxonada mahsulot ishlab chiqarishning kritik hajm darajasini barcha jihatlarida natijaviy ko‘rsatkich bir xilda chiqqan. Demak korxonada 1000 birlik mahsulot ishlab chiqarish o‘zgaruvchan va o‘zgarmas xarajatlarni to‘liq qoplydi hamda 1001 mahsulot foydaga ishlashni boshlab beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |