Toshkent moliya instituti kredit-iqtisod fakulteti bank aktivlarining daromadliligi va likvidliligi

2.  Respublikamizning  ba’zi  banklarida  daromadlilik  va  likvidlilikning 

holati va tahlili 

 

Bugungi  kunda  Respublikamiz  tijorat  banklari  aktivlarining  tahlil  qilishda 

ularning sifatini oshirishda tegishli qonun hujjatlari ishlab chiqilmoqda va amalga 

tadbiq etilmoqda. Buning natijasida tijorat banklarida ham aktivlarni tahlil qilishda 

katta  etibor  qaratilmoqda  va  ular  bo’yocha  muammolarni  bartaraf  etish  hamda 

takomillashtirish borasida ham ishlar olib borilmoqda. Aktivlar tahlili deganda, har 

bitta  tijorat  banki  tomonidan  aktivlarning  tarmoqlar  bo’yicha,  ularning  riskliligi 

bo’yicha,  likvidliligi  bo’yicha,  daromad  keltirish  bo’yicha,  tasniflanishi  bo’yicha 

guruhlarga  ajratish,  yillar  bo’yicha  taqqoslash  kabi  amaliy  metodlarni  qo’llash 

tushiniladi.  

Aktivlar  tahlilini  amalga  oshirishdan  maqsad  bir  turdagi  aktivlarni  bir 

tarmoqda  to’planib  qolmasligi,  ularning  qay  biri  yuqori  daromad  keltirishi,  eng 

yuqori  likviligi  aktiv  qanchaligi,  riskli  aktivlar  salmog`i  qanchaligi,  ular  bo’yicha 

yaratilayotgan  zaxiralarning  meyyoriy  hujjatlarga  mos  ravishda  shakllantirishdir. 

Bundan tashqari bank tomonidan ajratilgan mablag`lar ya’ni aktivlar bir tarmoqda 

to’lanib  qoladigan  bo’lsa,  bu  tarmoqda  keyinchalik  ma’lum  bir  sabablarga  ko’ra 

muammolar  chiqishi  mumkin  natijada  bu  aktivlar  bank  uchun  samara  bermasligi 

---

mumkin. Yuqorida takidlaganimizdek, aktivlar daromadliligi, riskliligi , likvidliligi 

bilan  chambarchas  bog`liq  bo’lib,  ular  bir-biriga  teskari  va  tog`ri  proparsional 

hisoblanadi.  Chunki  likvidlilik  qanchalik  yuqori  bo’lsa,  daromad  ham,  risk  ham 

shunchalik,  past  bo’ladi.  Agar  likvidlilikni  past  saqlab  daromad  olish  uchun 

sarflasa,  bunda  daromad  ham  risk  ham  yuqori  bo’ladi.  Shuning  uchun  ham  bu 

aktivlarni  me’yorida  ushlab  turish  kerak,  ya’ni  kam  xarajat  qilib  ko’proq  foyda 

olish  nazarda  tutilmoqda.  Shundagina  aktivlar  tahlili  natijalari  o’z  samarasini 

berishi mumkin.  

Tijorat banklarida daromad keltiruvchi aktivlarni boshqarish usul va vositalari 

bank  kengashi  tomonidan  tasdiqlangan  ichki  siyosatlarda    belgilanadi  hamda 

banklar tomonidan kredit tavakkalchiliklarini pasaytirish va aktiv operatsiyalarning 

daromadliligini  oshirish  maqsadida  amalga  oshirilishi  lozim  bo‘lgan  chora-

tadbirlar majmuasini ifoda etadi. 

Daromad  keltirmaydigan  aktivlarni  boshqarishda  esa  mazkur  aktivlar 

tarkibiga  kiruvchi  qimmatliklarni  bank  Kengashi  tomonidan  har  yili 

tasdiqlanadigan  biznes  rejada  ko‘rsatilgan  miqdordan  oshib  ketmasligini  nazorat 

qilish amalga oshiriladi. 

Tijorat  banklarida  aktivlarni  samarali  boshqarishdan  asosiy  maqsad  ishlab 

chiqilgan strategiya (kredit, foiz, investitsiya siyosati va boshq.) asosida o‘z va jalb 

qilingan  mablag‘lar  nisbati  o‘rtasidagi  ijobiy  mutanosiblikni  ta’minlash 

hisoblanadi.  Ushbu  maqsaddan  kelib  chiqib,  tijorat  banklarida  aktivlarni 

boshqarish aktivlar tuzilmasini bank oldiga qo‘yilgan maqsaddan asoslangan holda 

o‘zaro muvofiqligini tahlil qilib borish; aktiv operatsiyalarning diversifikatsiyasini 

amalga oshirish chora-tadbirlarini belgilash; aktivlarni xususiyatlariga qarab to‘g‘ri 

tasniflash,  aktivlar  bo‘yicha  tavakkalchiliklarni  minimallashtirib  borish  va  zarur 

darajada zahiralar yaratish; aktivlarni daromadlilik darajasini saqlab turish kabi bir 

qator asosiy tamoyillarga asoslanadi. 

YUqoridagi fikrlar va yondashuvlardan kelib chiqqan holda, tijorat banklarida 

aktivlarni  samarali  boshqarish  zaruratini  banklarning  vakillik  hisobvaraqlaridagi 

---

mablag‘lar  samaradorligi  va  ularning  likvidlilik  darajasini  oshirish  orqali  amalga 

oshiriladi. 

 Jadval  orqali  respublikamizning  etakchi  banklaridan  biri  bo‘lgan 

Aksiyadorlik  tijorat  Aloqabankning  aktivlar  strukturasining  solishtirma  tahlili 

keltirilgandir.