Toshkent moliya instituti kredit-iqtisod fakulteti bank aktivlarining daromadliligi va likvidliligi

1.  Likvidlilik va daromadlilik tushunchalarining mazmuni va mohiyati  

 

Likvidlik  tijorat  banklari  faoliyatida  eng  asosiy  tushunchalardan  biridir. 

Likvidlik  tijorat  banklari  ishonchliligi  va  barqarorligi  asosini  tashkil  etadi  va 

ularning  to‘lov  qobiliyati  bo‘lishiga  zamin  yaratadi.  Banklar  likvidligi  ularning 

to‘lov qobiliyati va ishonchli bo‘lishini ta’minlashda zarur kategoriya hisoblanadi. 

Shu  o‘rinda  banklarning  likvidligi,  to‘lov  qobiliyati  va  ishonchliligi 

to‘g‘risida  fikr  bildirsak.  Tijorat  banklarining  mijozlar  va  kreditorlar  oldida  uz 

imijini  saqlab  qolishi  uchun  eng  avvalo  ularning  likvidligi  va  to‘lov  qobiliyati 

mustahkam  bo‘lishi  lozim.Banklar  ishonchliligi  deganda  ularning  o‘z  mijozlari 

oldidagi majburiyatini, ya’ni birinchi talab bilanoq amalga oshirish layoqatiga ega 

bo‘lgan faoliyatini tushunamiz.  

Tijorat  banklari  likvidligining  nazariy  asoslarini  taxlil  etish  uchun  uning 

lug‘aviy ma’nosini ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq. 

Shunday qilib, "likvidlik" atamasi lotincha "liqiudus" so‘zidan olingan bo‘lib 

"oquvchan", "suyuqlik" ma’nosini anglatadi. Tushunchaning iqtisodiy moxiyatidan 

kelib chiqadigan bo‘lsak, bu moddiy qiymatliklarning va boshqa aktivlarning tezda 

sotilishi va pulga aylanishini ifodalaydi. 

Bank  aktivlari  likvidligi  deb  bank  aktivlarining  tez  xamda  xech  qanday 

yo‘qotishlarsiz  pul  mablag‘lariga  aylanish  qobiliyatiga  aytiladi.  Bank  aktivlari 

qanchalik  likvid  bo‘lsa,  ularning  chetdan  resursga  ehtiyoji  shuncha  kam  bo‘ladi 

xamda  banklar  mavjud  likvid  aktivlar  doirasida  o‘z  majburiyatlarini  bajaradi.  Bu 

erda  banklar  qo‘shimcha  xarakat  qilishiga  o‘rin  qolmaydi.  YA’ni  qo‘shimcha 

resurs jalb qilinmaydi va bu eng arzon usul xisoblanadi. Lekin masalaning ikkinchi 

tomoni  shundan  iboratki,  bank  aktivlari  likvidligi  yuqori  bo‘lishi  uning 

daromadliligiga  teskari  mutanosiblikda  bo‘ladi.  SHuning  uchun  banklar  uz 

likvidligi va daromadliligini samarali boshqarishi lozim. 

Banklar  o‘z  faoliyatlarini  amalga  oshirishlari  uchun  kerakli  qimmatliklar: 

binolar,  asbob-uskunalar,  hozirgi  zamonda  tezkor  hisob-kitobni  amalga  oshirish 

uchun  zarur  bo‘lgan  kompyuterlar,  naqd  pul  mablag‘lari  va  kreditga  berilgan 

---

mablag‘lari bo‘ladi. Banklarning mavjud bunday mablag‘lari banklar buxgalteriya 

balansida  iqtisodiy  mazmuniga  ko‘ra  (asosiy  vositalar,  nomoddiy  aktivlar.  naqd 

pullar  va  x.k)  qiymatlari  guruhlashtirilib  bank  balansining  aktiv  tomonida 

ko‘rsatiladi. SHuning uchun ham xalqaro miqyosda bank mablag‘larini – aktivlari 

deb  aytishadi.  Bank  mablag‘lari  hozirgi  kunda  bizda  ham  aktivlar 

deyilmoqda.Bank  aktivlari  –  bu  bankka  tegishli  hamda  moddiy  qiymatga  ega 

bo‘lgan qiymatliklar: naqd pul mablag‘lari, qarzga berilgan mablag‘lar, binolar va 

asbob-uskunalardan  tashkil  topadi.  Bulardan  tashqari,  bankda  nomoddiy  aktivlar 

ham  mavjud  bo‘lib,  bular  o‘zlarining  moddiy  shakliga  ega  bo‘lmaydilar,  ammo 

bankning asosiy faoliyatida faol ishtirok etadi. 

Bank aktivlari juda turli-tuman bo‘lishi mumkin, lekin hamma tijorat banklari 

o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, bir xil turdagi aktivlarga ega. Ularning bir 

qismi  maxsus  jihozlangan  banklar  naqd  pullarni  saqlash  uchun  seyflar  yoki  temir 

shkaflar,  komp’yuterlar,  avtomashinalar  tashkil  etadi.  Bunday  aktivlar  banklarda 

ko‘p yil ishlatiladi va asosiy vositalar deb yuritiladi. 

Bank aktivi deganda passivlar joylashtirilishi tushuniladi. Uning tarkibiy tuzilmasi 

deganda  esa  har  bir  aktiv  turining  jami  aktivlarga  bo‘lgan  nisbati  tushuniladi. 

Tijorat  banklarining  aktivi  va  uning  tarkibi  quyidagilar  bilan  tavsiflanadi.  (1-

jadval).