Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Erdan foydalanish huquqi – bu o’rnatilgan urf-odatlar yoki qonuniy tartibda undan foydalanishni bildiradi. Erdan foydalanuvchi er egasi bo’lishi shart emas. Real xo’jalik hayotida erga egalik qilish va erdan foydalanishni ko’pincha har xil jismoniy va huquqiy shaxslar bajaradilar.

Agrar munosabatlarning asosini renta munosabatlari tashkil qiladi.

Renta nazariyasi hozirgacha to’liq yoritib berilmagan nazariyalardan hisoblanadi. Iqtisodchilar o’rtasida uning mohiyatini tushuntirish bo’yicha turlicha yondoshuv va qarashlar mavjud. Shu sababga ko’ra rentani miqdoriy aniqlash va uning mohiyatini tushuntirish bo’yicha asosiy va ko’pincha bir – biriga qarama-qarshi bo’lgan nazariyalarga e’tiborni qaratamiz.

Qiymat nazariyasi tarafdorlari rentaning vujudga kelishini qiymat qonuni doirasida tushuntiradi.

G’arb iqtisodchilarining hozirgi zamon renta nazariyasida rentaning vujudga kelishini iqtisodiy resurs hisoblangan erga bo’lgan talab va taklifning harakati hamda muvozanatli narxning hosil bo’lishi orqali tushuntiradi. Bunda rentaning manbai to’g’risidagi qarashlar ham farqlanadi. Birinchi yondashuvga ko’ra – u ishchi mehnati bilan yaratiladi. Boshqasida renta er mahsuli deb hisoblanadi. Renta vujudga kelishining manbai hoh ishchi mehnati, hoh er bo’lmasin, oxir oqibatda har ikki holda qiymatning mehnat nazariyasidan to’liq ajralish bo’lmaydi. Har ikki holda ham rentani tushuntirish uchun qo’shimcha miqdor tushunchasidan foydalaniladi. Shu sababli bu muammo bo’yicha har ikki qarashni batafsil ko’rib chiqamiz.

G’arb iqtisodchilari rentaning vujudga kelishini tushuntirishda er va boshqa tabiiy resurslar miqdorining doimiyligi (qayd qilinganligi) hamda rentaning daromadning boshqa turlari (ish haqi, foyda va foiz)dan farqlanishiga e’tiborlarini qaratadi. Bu farqlanishni miqdori cheklangan erga bo’lgan talab va taklif nisbatidan foydalanib izohlaydi va tegishli xulosalar chiqaradi. Tahlilni soddalashtirish maqsadida, birinchidan, barcha erlar bir xil sifatga ega, ya’ni unumdorligi jihatidan bir xil deb faraz qilingan. Ikkinchidan, barcha erlar bir xil mahsulot, (masalan, don) etishtirishda foydalaniladi va nihoyat uchinchidan er raqobatli bozorda ijaraga olinadi deb hisoblaydi. Erga bo’lgan talab va taklif ta’sirida rentaning vujudga kelishini tushuntirishda grafik tahlildan foydalanadi. Bu 15-grafikda ko’rsatilgan. Grafikdagi S chiziq foydalaniladigan er taklifini, D egri chiziq esa shu erga bo’lgan talabni ko’rsatadi.