Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Hisob (uchyot) stavkasini o’zgartirish yoki remoliyalashtirish. MBning asosiy vazifalaridan biri tijorat banklariga ssuda berish. Tijorat banklari MB dan ssuda olar ekan, unga xaq to’laydilar. MB tomonidan belgilangan sudaga olinadigan protsent tqlovlari hisob stavkasi deyladi. hisob stavkasi orqali MB kredit resurslari hajmiga ta’sir ko’rsatadi. hisob stavkasi kamayishi bilan tijorat banklari tomonidan MB kreditiga talab o’sadi, aksincha bo’lsa talab kamayadi. Chunki tijorat banklari

olgan kreditlarini o’z mijozlariga ssudaga beradi. Mijozlardan olinadigan haq albatda hisob stavkasiga bog’liq bo’ladi. Hisob stavkasini pasaytirish bilan iqtisodiy faollik kuchayadi. Sababi pul taklifi o’sib, qarz olish imkoniyati ortadi. Agarda mamlakatda pul massasini kamaytirish zarur bqlsa, MB hisob stavkasini oshiradi, natijada kredit qimmatlashadi, faollik susayadi. hisob stavkasini o’sishi inflyatsiyaga qarshi kurash olib borish usuli sifatida ham qo’llanadi.

Hisob stavkasini o’zgartirish ham ehtiyotlik bilan qo’llaniladi, sababi, kutilmagan qo’shimcha o’zgarishlarga olib kelishi mumkin. MB iqtisodiy vaziyatga qarab "arzon" (yumshoq) pul siyosati yoki "qimmat"(qattiq) pul siyosati yuritadi.

"Arzon" pul siyosati. Agar iqtisodiyotda foydalanilmagan ishlab chiqarish quvvatlari, ishsizlik mavjud bo’lsa, MB shu siyosatni yuritadi, kredit olishni osonlashtiradi. U quyidagilar:

1. 
   Ochiq bozorda davlat qimmatbaho qog’ozlarini banklar va axolidan sotib
   

olinadi.

2. 
   Rezerv (zahira) normasi kamaytiriladi. 3.hisob stavkasi pasaytiriladi.
   

Natijada pul taklifi ko’payadi, protsent stavkasi pasayadi. Bu investitsiyani

o’sishi va amaliy faoliyatni kuchayishga olib keladi.

"Qimmat" pul siyosati. Agarda mamlakatda inflyatsiya yuz berayotgan bo’lsa, "qimmat" pul siyosati yuritilishiga to’g’ri keladi. Bu siyosat kreditni qimmat qilib, olishni qiyinlashtiradi. Pul taklifini qisqartirish chora-tadbirlari ko’riladi:

1.Ochiq bozorlarda davlat qimmatbaho qog’ozlar sotiladi. 2.Zahira (rezerv) normalari oshiriladi.

3.hisob stavkasi ko’tariladi.

Pul taklifi qisqarishi natijasida protsent stavkasi ko’tariladi. Bu o’z navbatida investitsiyani qisqarishiga inflyatsiyani cheklashga olib keladi. Shunday qilib MB mamlakatning bank-moliya sferasiga, uning holatiga bevosta ta’sir qilib, butun iqtisodiyotga ta’sir ko’rsatadi.

MB ning tijorat banklari faoliyatini inqirozga uchrashini oldini olishdagi roli

katta.

hozirgacha banklar doimo eski ingliz "hamma tuxumni bir savatda

saqlamaslik kerak" naqliga amal qilisha bermaydi.

AQSh da 1986 yili 206 bank bankrot deb e’lon qilindi. 1988 yili 221 bank va 220 ta omonat kassalari bankrot bo’ldi.

Agar tijorat banklari sistemali tarzda qonunni buzib, yilni zararlar bilan yakunlasa, mijozlar manfaatiga xavf tug’dirsa, MB bu bank tankilotlari oldiga moliyaviy sog’lomlashtirish masalasini qo’yadi, yoki uni qayta tashkil etish, xatto to’la tugatish masalasini qo’yadi.

Xullas, ko’pchilik iqtisodchilar pul-kredit siyosatini milliy barqarorlashtirish siyosatining ajralmas qismi deb hisoblashadi. Uning afzalligi shundaki, fiskal siyosatiga nisbatan moslashuvchanligi va tez orada ta’sir ko’rsatishi, siyosiy bosim ko’rsatish fiskal siyosatga nisbatan qiyinroqligi bilan ham ajralib turadi. Undan tashqari qator iqtisodchilar pul taklifini o’zgarishini iqtisodiy faollik darajasini belgilaydigan hal qiluvchi omil deb hisoblashadi. Ammo uni kamchiliklari ham bor.

“Qimmat” pul siyosati kutilgan natijani berishi mumkin, lekin "arzon" pul siyosati kutilgan natijani bermasligi ham mumkin, ya’ni taklif qilgan pul mijozlar tomonidan protsent normasini past bo’lishiga qaramay ssuda olmasligi mumkin. Bu kamchiliklarga qaramay, pul-kredit siyosati va uning kredit tizimi orqali amalga oshirilishi mamlakat iqtisodiy hayotida muhim rol o’ynaydi.