Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Moliyaviy sarosimalik 
- bu mijozlar omonatiga qo’ygan pullarni shu vaqtni 
o’zida olishga urinishlari, qarzdorlarda esa talab qilingan miqdorda pulni yo’qligi 
sababli kishilarni sarosimaga tushishidir. Bu banklarni va o’z navbatida bank bilan 
bog’liq kompaniyalarni ham bankrot bo’lishiga olib kelishi mumkin. Ilgari moliyaviy 
sarosimalik yuz berishi oddiy hodisa bo’lgan. Agar biron yirik qarzdorni o’z qarzini 
vaqtida uzolmasligi ma’lum bo’lib qolsa, bankka pul qo’ygan omonatchilarga 
m =
      1 
 
r+c
;

---

 
139
mablag’ini vaqtida qaytara olmaydi. Mijozlar esa iloji boricha o’z pul mablag’larni 
tezda qaytarib olishga harakat qiladilar. Bu urinishda mijozlarning ishonchini 
yo’qolishi, oxir-oqibat bank tizimining kattagina qismini bankrotga olib kelishi 
mumkin. 
AQShda 50 yildan ortiq vaqt mobaynida moliyaviy sarosimalik yuz bermadi. 
Bu bank rezervi bilan bog’liq emas, chunki bank mijozlari moliyaviy barqarorlik 
haqida ovozalar tarqalsa ham o’z omonatlarini olish uchun sarosimaga tushib 
shoshilmaydilar. Sababi, ularning omonatlari, depozitlarini sug’urtalash federal 
korporatsiyasi tomonidan sug’urtalangan. Agar bank biron sabab bilan yopilsa, uning 
mijozlari bir necha kun ichida konpensatsiya olishni mo’ljallashlari mumkin. 
Agar sug’urta fondi mablag’lari etmasa, hukumat zarur pulni emissiya qiladi. 
Ma’lumki, hamma banklarda aktivlar summasi bankning o’z kapitalidan bir necha 
marta yuqori, uning koeffitsienti 15:1 gohida 25:1 gacha etadi. Undan tashqari 
aktivlar umumiy summasida muddati uzaytirilgan kreditlar mavjudki, uni to’lanishi 
umuman shubxali. 
Tijorat banklarini qisqa muddatli resurslari portfelidan uzoq muddatli 
kreditlar berishga harakati ham xatarli.  
Umuman olganda xatar darajasi 25% oshmasligi, eng yaxshi variant 
hisoblanadi.        
Bank ishida moliyaviy xatarlarni sug’urtalash (xedjerlash) butun bir tizimi 
mavjud. Bu borada bizning mamlakatimizda dastlabki qadamlar qo’yilmoqda.