Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Iste’molchilik sarflari –
 bu aholi joriy daromadlarining tirikchilik ne’matlari va 
xizmatlar uchun ishlatiladigan qismi. 
Jamg’arma –
 bu mamlakat yoki firmalar ixtiyoridagi turli majburiy to’lovlar 
chegirib tashlangandan keyin qolgan daromadning bir qismi. Jamg’arma iste’mol 
maqsadida ishlatilmaydigan daromaddir. Jamg’arma funktsiyasi daromadlar bilan 
jamg’arma xarajatlarning uzviy bog’liqligini ko’rsatadi. Uy xo’jaliklarida shaxsiy 
daromadlar miqdorida turli xil soliqlarni to’lagandan so’ng o’z ixtiyoridagi daromad 
qoladi. Buni biz milliy daromadning bir qismi ham deb ataymiz. 
Uning hajmi uy xo’jaliklari daromadidan iste’molchilik sarflarini ayirib 
tashlash yo’li bilan aniqlanadi. 
Daromad fondida iste’molchilik sarflari ulushi qanchalik yuqori bo’lsa 
jamg’arma hajmi shunchalik kam bo’ladi. Jamg’armaning o’sishi esa iqtisodiy 
ma’noda mablag’larning iste’mol buyumlari xarid qilishdan investitsion tovarlarga 
yo’naltirilishini bildiradi.  
Shu sababli daromadda iste’molchilik sarflari va jamg’arma nisbatining 
o’zgarishi bir qator, ba’zan qarama-qarshi oqibatlarga olib kelishi mumkin. 
Birinchidan, daromadlarning qandaydir qismini jamg’armaga qo’yish oqibatida 
u tovarlarda bo’lgan talabda o’z aksini topmaydi. Mahsulotning har qanday hajmini 
ishlab chiqarishdan olingan daromad to’liq sarflangandagina jami talabni ta’minlash 
uchun etarli bo’ladi. Demak jamg’arma daromadlar - xarajatlar oqimida 
nomutanosiblik bo’lishiga olib keladi. 
Jamg’arma daromadlardan mablag’larni olib qo’yishni bildirib iste’molchilik 
sarflari barcha ishlab chiqarilgan mahsulotni sotib olish uchun etarli bo’lmay 
qolishini bildiradi. Agar aholi o’z daromadining qandaydir, qismini jamg’arsa, 
o’zining xususiy talabini vujudga keltirmaydi. Buning natijasi sotilmay qolgan 
tovarlarning ko’payishi, ishlab chiqarishning qisqarishi, ishsizlik va daromadlarning 
pasayishi bo’lishi mumkin. 
Boshqa tomondan jamg’arma talabning etishmasligiga olib kelmasligi ham 
mumkin, chunki jamg’arilgan mablag’lar tadbirkorlar tomonidan investitsion 
maqsadlarda ishlatiladi. Bu iste’molchilik sarflarining har qanday etishmasligini 
qoplaydi va jamg’arma keltirib chiqaradigan iste’moldagi har qanday etishmaslikni 
to’ldiradi. Uchinchidan, korxonalar ham o’zining barcha mahsulotini iste’molchilarga 
sotishni ko’zda tutmaydi, balki uning bir qismidan ishlab chiqarish vositalari shaklida 
foydalanishi mumkin. Shunday qilib, agar tadbirkorlar aholining jamg’armalariga 
teng miqdordagi mablag’larni investitsiyalarga qo’yishni ko’zda tutsa, ishlab 
chiqarish darajasi doimiy bo’lib qoladi. 
Iste’mol va jamg’arma darajasini aniqlab beruvchi asosiy omil 
milliy daromad 
hisoblanadi. Lekin milliy daromad tarkibida to’g’ri soliqlar ham mavjud bo’ladi. Shu 
sababli soliqlar to’langandan keyin