Toshkent moliya instituti ijtimoiy soha iqtisodiyoti

Ўзбекистонда аҳолини ижтимоий ҳимоя қилишнинг асосий босқичлари 
Босқичларни 
тавсифловчи 
жиҳатлар 
I босқич (1991-1994 йй.) 
II босқич (1994-1997 йй.) 
III босқич (1997 й. дан ҳозиргача) 
Асосий мақсади 
Ишлаб чиқаришнинг пасайиши ҳисобига ишсизликни
юқори даражасига ҳамда аҳоли турмуш даражасининг
кескин пасайишига йўл қўймаслик 
Ишлаб чиқариш ҳажмини барқарорлигини
таъминлаш, аҳолининг кам таъминланган қисмини 
ижтимоий ҳимоялашда давлат кафолатлари
сақланиши, ижтимоий дастурларга мўлжалланган 
ижтимоий харажатларни пасайтирмаслик 
Иқтисодий ўсиш, ЯММнинг ўсиши, аҳоли яшаш 
даражасини ошириш ва манзилли ижтимоий
ҳимояни кучайтириш 
Ижтимоий ёрдам 
турлари 
-болалари 1,5 ёшга етгунга қадар (ишловчи ва 
ишламайдиганларга турли хил ставка бўйича);
-ҳарбий хизматдагиларнинг болаларига;
-собиқ болалар уйидаги ёлгиз оилаларга; 
-6 ёшдан 16 ёшгача боласи бор ёлгиз оилаларга (ўқувчиларга 
18 ёшгача);
-6 ёшгача ва 6 ёшдан 18 ёшгача болали, ота-онаси алимент 
тўлашдан воз кечса (турли хил ставка бўйича);
-нафақа ва пенсия олмайдиган, болалари 16 ёшгача бўлган 
оилалар. Мактаб кийимлари ва болалар кийимларига
нархнинг ошиши муносабати билан вояга етмаган боласи бор
оилаларга ҳар квартал учун компенсация тўловлари: 
-6 ёшгача болаларга;
- 6 ёшдан 13 ёшгача болаларга;
-кундузги 
умумтаълим мактабларида 13 ёшдан катта 
болаларга;
-озиқ-овқат билан таъминланмаган ПТУ 
- барча 16 ёшгача боласи бор оилаларга 
ойлик нафақалар;
-бола туғилгани учун 2 минимал ойлик иш ҳақи 
миқдоридаги нафақа;
-оилаларга, болалари 2 ёшга киргунча минимал иш 
ҳақининг 20 фоизи миқдоридаги ойлик нафақа. 
16 ёшгача боласи бор оилаларга дастлаб боласи 
сонига боғлиқ равишда минимал иш ҳақига 
нисбатан тўланган. Дастлабки қуйидаги
ўлчовдан фойдаланилган:
1 та болали оилаларга - минимал иш ҳақининг 10%;
2 та болали оилаларга - минимал иш ҳақининг 20%;
3 тадан 4 тагача - минимал иш ҳақининг 40%;
5 та ва ундан юқори - минимал иш ҳақининг 50% 
миқдорида.
Нафақалар ҳажми кўпайган ва 
1.Болали оилаларга нафақалар, шу жумладан: -
бола туғилганда;
- бола 2 ёшгача тўлгунча;
-16ёшгача боласи бор кам таъминланган оилаларга.
2.Ижтимоий нафақалар:
-болаликдан ногирон ва ногирон- ларнинг бошқа 
тоифаларига;
-ишламаган қарияларга;
- боқувчисини йўқотган оилаларга. 3.Ижтимоий таъминот 
муассасалари-ни сақлашга (қариялар ва 
ногиронлар уйлари, касалманд болалар интернатлар 
ва бошқалар).
4.Турли имтиёзлар транспорт воситалари ва
ногиронлар аравачаларини бепул ёки нархини 
арзонлаштириб бериш, санатория-курортларга бепул
йўлланмалар билан таъминлаш, солиқ имтиёзлари ва 
бошқалар. 
ўқувчиларига; 
-13 ёшдан 18 ёшгача техникум, олийгоҳ 
талабаларига; 
-кам таъминланган оиладаги 2 ёшгача 
болаларни овқатлантириш учун; 
Умумтаълим мактабларида 1-5 синфгача 
болаларга бепул нонушта; 3 ёшгача 
болаларга бепул дори-дармон; болаларга 
қараётган ишловчи оналарга компенсация 
тўловлари. 
ҳозирда қуйидагича: 1 та болали оилага - минимал 
иш ҳақининг 50%, 2 та болали оилага -минимал иш 
ҳақининг 100%, 3 та болали оилага - минимал иш 
ҳақи 140%, 4 та болали ва юқори -минимал иш 
ҳақининг 175% миқдорида. 
5.Кам таъминланганлик нафақалари. 
Асосий хусусияти Аҳоли даромадларининг индексация қилиниши, асосий 
истеъмол товарларининг талонлар ёрдамида берилиши. 
Ижтимоий сиёсат аҳолининг барча қисмини қамраб олиб, ўтиш 
даврининг салбий таъсирини юмшатиш учун хизмат қилиши. 
Умумий ижтимоий ҳимоядан аниқ, йўналтирилган 
ижтимоий ҳимоя қилишнинг "Маҳалла" тизимига 
ўтилиши 
Аниқ, йўналтирилган ижтимоий ёрдамни кучайтириш 
мақсадида нафақаларнинг яшаш жойидаги маҳалла 
қўмиталари томонидан фақат муҳтож оилаларга 
берилиши 

---

153 
Аҳоли даромадлари даражасини Ўзбекистондаги этник гуруҳлар 
доирасида олиб қаралса, Европа халқларига мансуб оилаларнинг 20% қисми 
кам даромадли ҳисобланса, миллий оилаларнинг эса 54% кам даромадли 
ҳисобланади. Ўзбекистонда нисбий ва мутлақ камбағалликни ажратиш жуда 
қийин бўлиб, улар маҳаллий бошқарув органлари - маҳаллалар ёрдамида 
аниқланади. Ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатадики, бугунги кунда 500 
мингга яқин оилалар даромад даражаси жиҳатидан жуда ночор. Бу барча уй 
хўжаликларининг 12%, барча мамлакат аҳолисининг 13-15% ни ташкил этади. 
Тадқиқот натижалари мутлақ камбағалларнинг асосий қисмини қишлоқ 
жойларида истиқомат қиладиган аҳоли ташкил этишини кўрсатди
1
.