Toshkent moliya instituti ijtimoiy soha iqtisodiyoti

 
 

---

209 
22.2. Туризм соҳасида халқаро ҳамкорлик алоқалари 
Қадимдан юксак маданияти ва илм-фани, меъморий обидалари 
билан кўпчиликни ҳайратга солиб келган юртимиз истиқлол шарофати 
билан замонавий сайёҳлик марказига айланди. 
Мамлакатимиз ҳудудида 
турли давр ва цивилизацияга дахлдор тўрт мингдан ортиқ қадимий меъморлик 
ва санъат ёдгорликлари мавжуд. Улардан 140 таси ЮНЕСКО томонидан 
муҳофазага олинган тарихий объектлар рўйхатига киритилган. Айнан бой 
маданий-тарихий меросимиз, мангуликка дахлдор кўҳна шаҳарларимиздаги 
ноёб меъморий обидалар Ўзбекистоннинг халқаро сайёҳлик бозоридаги юксак 
салоҳиятидан далолат беради.
 
Узоқ асрлар мобайнида Буюк ипак йўлининг кўплаб муҳим тармоқлари 
кесишган ерда жойлашган Ўзбекистоннинг бой сайёҳлик имкониятини бугун 
мутахассислар юқори баҳолашмоқда. 
Президентимиз Ислом Каримов 
раҳнамолигида истиқлол йилларида мамлакатимиз кўп тармоқли 
индустриал давлатга айланди. Иқтисодиётнинг барча истиқболли 
соҳалари қатори халқаро туризм ривожига ҳам алоҳида эътибор 
қаратилди. 
Бу мамлакатимиздаги тинчлик-осойишталик, юртимизнинг замон 
билан ҳамқадам ривожланаётгани самарасидир. Зеро, бугунги кунда сайёҳлик 
замонавий иқтисодиётнинг энг муҳим тармоқларидан бирига айланди. Жаҳон 
сайёҳлик ташкилоти маълумотларига кўра, дунё ялпи ички маҳсулоти 
ҳажмининг ўндан бир қисми, халқаро инвестицияларнинг 11 фоиздан ортиғи 
туризм ҳиссасига тўғри келади. 
Мамлакатимизда ҳам ушбу соҳа жадал ривожланмоқда. Халқаро 
аэропортлар, замонавий темир йўл транспорти, беш юздан зиёд сайёҳлик 
оператори ва тўрт юзга яқин меҳмонхоналар мижозларга юқори сифатли 
хизмат кўрсатмоқда. 
Вазирлар Маҳкамасининг 2012 йил 10 октябрда қабул қилинган 
“Ўзбекистон Республикасида туризм соҳасини янада қўллаб-қувватлаш ва 
ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига мувофиқ, туризм ва 
туристик инфратузилмани ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. 
Миллий туристик хизматлар халқаро сайёҳлик бозорларига фаол кириб 
бораётир. 
Туризм саноати 2000 йилдан буён жаҳонда товар ва хизматлар экспорти 
бўйича автомобиль, кимё, озиқ-овқат, электрон саноатини ортда қолдириб, 
биринчи ўринни эгаллаб келмоқда. Айни пайтда дунёда 195 миллиондан зиёд 
киши ёки иш билан банд аҳолининг 8 фоизи ушбу соҳада меҳнат қилаётир. 
Жаҳон иқтисодиётида халқаро туризмдан тушаётган даромад 1 триллион 
АҚШ долларидан ошади. Жаҳон сайёҳлик ташкилотининг маълумотларига 
кўра, бутун дунёда сайёҳлар оқими йилига 4-5 фоизга кўпаймоқда. 2012 йилда 
Ер юзида уларнинг сони илк бор 1 миллиарддан ошди. 
Ўзбекистонда туризм соҳасини ижтимоий-иқтисодий комплекснинг 
муҳим таркибий қисмларидан бирига айлантириш учун барча шароит мавжуд. 
Ушбу соҳа янги иш ўринлари яратиш, аҳоли фаровонлигини ошириш, валюта 
ва солиқ тушумлари кўпайишида муҳим ўрин тутмоқда. Мамлакатимиз 

---

210 
ўзининг бой тарихий-маданий мероси, ноёб моддий ва номоддий маданий 
қадриятлари, меъморий обидалари, замонавий шаҳарлари билан халқаро 
сайёҳлик бозорида алоҳида мавқега эга. Бой ўтмишимиздан далолат берадиган 
қадимий ёдгорликларни асраб-авайлаш, Самарқанд, Бухоро, Тошкент, Хива, 
Шаҳрисабз, Марғилон ва бошқа шаҳарлардаги замонавий бинолар, жойларда 
фаолият кўрсатаётган миллий ҳунармандлик марказлари ушбу ҳудудларда 
нафақат халқаро, балки ички туризмни ҳам ривожлантиришга кўмаклашмоқда. 
Самарқанд бу борада муҳим ўрин тутади. Ҳақли равишда “Ер юзининг 
сайқали”, “Шарқ гавҳари” деб аталадиган қадимий ва ҳамиша навқирон ушбу 
шаҳар азалдан илм-фан, савдо ва ҳунармандчилик маркази бўлиб келган. 
Ўтган йиллар мобайнида бу ерда давлатимиз раҳбари ташаббуси билан 
Регистон, Амир Темур, Руҳобод мақбаралари, Шоҳи Зинда ёдгорлиги, Ҳазрати 
Хизр ва Бибихоним масжидлари, Мирзо Улуғбек обсерваториясини 
таъмирлаш ҳамда реконструкция қилиш бўйича кенг кўламли ишлар амалга 
оширилди. Улар атрофида чиройли боғ ва хиёбонлар барпо этилди. Нафақат 
халқимиз, балки бутун инсоният бойлиги ҳисобланган ушбу ёдгорликлар 2001 
йили ЮНЕСКОнинг Жаҳон маданий мероси рўйхатига киритилди. Аҳоли 
бандлигини 
таъминлаш 
ва 
шаҳар 
иқтисодиётини 
мустаҳкамлашда 
Самарқанднинг бой сайёҳлик имкониятларидан самарали фойдаланилмоқда. 
Бугунги кунда бу ерда қарийб икки юзта сайёҳлик фирмаси ва меҳмонхона 
фаолият кўрсатаётир. 
Бухоро – дунё сайёҳларининг эътиборини ўзига тобора кенг жалб 
этаётган энг қадимий шаҳарларимиздан. Истиқлол йилларида бу ерда амалга 
оширилган бунёдкорлик ва ободонлаштириш ишлари шаҳар ҳуснига ҳусн 
қўшди. Туризм инфратузилмаси ривожланди. Давлатимиз раҳбари ташаббуси 
билан Арк, Мир Араб, Улуғбек мадрасалари, Минораи калон, Чорбакр ва 
Лабиҳовуз мажмуалари, Баҳоуддин Нақшбанд, Абдулхолиқ Ғиждувоний 
қадамжоларида кенг кўламли қурилиш-таъмирлаш ишлари амалга оширилди. 
Ўзбекистоннинг миллий маданий меросини чет элларда оммалаштириш, 
мамлакатимизга хорижлик сайёҳларни кўпроқ жалб қилиш ва ички туризмни 
ривожлантириш мақсадида мамлакатимиз сайёҳлик ташкилотларининг 
Мадрид, Рига, Берлин, Париж, Токио ва Лондонда ўтказилаётган йирик 
халқаро сайёҳлик кўргазмаларида иштирокини таъминлашга доир ишлар 
амалга оширилмоқда. 
“Ўзбектуризм” миллий компанияси бундай кўргазма ва ярмаркаларда 
мамлакатимиз сайёҳлик компанияларининг ягона “Ўзбекистон” миллий 
стенди остида иштирок этишини ташкил қилиш бўйича асосий 
мувофиқлаштирувчи ҳисобланади. Халқаро ярмаркаларда Марказий Осиёдаги 
асосий сайёҳлик йўналиши сифатида Ўзбекистоннинг обрў-эътиборини янада 
ошириш мақсадида стендларнинг ранг-баранглигини таъминлаш, унда 
мамлакатимизнинг барча ҳудудларини кенг тақдим этиш, миллий анъана ва 
қадриятларимизни намойиш қилишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. 

---

211 
Йирик халқаро кўргазмаларда қатнашиш мамлакатимиз сайёҳлик 
ташкилотларига хорижий ҳамкорлар билан туризм соҳасида янги алоқалар 
ўрнатиш ва ўзаро манфаатли ҳамкорликни йўлга қўйиш имконини бераётир. 
Ўзбекистон Жаҳон сайёҳлик ташкилотига 1993 йилда аъзо бўлган. 
ЮНВТОнинг 2011 йил октябрь ойида Жанубий Кореяда ўтган Бош 
ассамблеясида Ўзбекистон Республикаси иккинчи марта БМТ Жаҳон сайёҳлик 
ташкилоти Ижроия кенгаши аъзоси этиб сайланди. Бу мақомга дунёнинг кам 
сонли давлатлари сазовор бўлади. Мамлакатимизнинг мазкур ташкилотга 
аъзолиги доирасида ва халқаро майдонда тарихий-маданий меросимизни 
оммалаштириш, шунингдек, туризм саноатини ривожлантириш мақсадида 
2014 йилнинг октябрь ойида Самарқандда ЮНВТО Ижроия кенгашининг 99-
сессиясини ўтказиш ҳақида қарор қабул қилинди. 
Ўзбекистон делегацияси Жаҳон сайёҳлик ташкилоти тадбирларида фаол 
қатнашиб келмоқда. Жумладан, мамлакатимиз делегацияси Жаҳон сайёҳлик 
ташкилоти ижроия кенгашининг Белград шаҳрида (Сербия) бўлиб ўтган 95-
сессиясида иштирок этди. Мазкур тадбирда “Ўзбектуризм” миллий 
компаниясининг таркибий бўлинмаси – “Буюк ипак йўли” реклама агентлиги” 
давлат унитар корхонаси ЮНВТОга аъзо бўлди. Буларнинг барчаси халқаро 
майдонда компаниямиз ва умуман, Ўзбекистон обрўсини янада оширишга 
хизмат қилаётир ва Жаҳон сайёҳлик ташкилотининг меъёрий базаси ҳамда 
кутубхонасидан фойдаланиш имконини бермоқда. 
Бугун Ўзбекистонда саккиз юздан зиёд сайёҳлик корхонаси, жумладан, 
беш юздан ортиқ меҳмонхона, сайёҳлик базалари ва кемпинглар, қарийб уч 
юзта сайёҳлик компанияси фаолият кўрсатмоқда. Мамлакатимизнинг барча 
ҳудудида сайёҳликни ривожлантириш ва сайёҳлик хизматлари экспорт 
салоҳиятини оширишга доир манзилли тадбирлар дастури тасдиқланган. 
Бундан ташқари, юртимизда ички туризм имкониятларини тарғиб қилиш, 
сайёҳлик базалари, дам олиш зоналари, пансионатлар, санаторийлар, курорт ва 
экосайёҳлик ташкилотлари фаолиятини янада такомиллаштиришга доир кенг 
кўламли ишлар амалга оширилмоқда. Ҳар бир ҳудуд учун мўлжалланган 
махсус дастурга вилоят, туман, шаҳар ва қишлоқларда ички туризмни 
ривожлантиришга оид тадбирлар киритилган. Уларда ҳудудларнинг ички 
имконият ва салоҳияти инобатга олинган. Бунинг натижасида, масалан, 
Қорақалпоғистон Республикаси, Навоий, Жиззах ва Хоразм вилоятларида бир 
нечта замонавий кемпинг, соғломлаштириш муассасалари ва ўтовлар барпо 
этилди, сайёҳларга турли хизматлар кўрсатиш учун барча имкониятлар 
яратилди. 
Мамлакатимизга ташриф буюраётган хорижий меҳмонлар орасида 
сайёҳликнинг экологик, диний-зиёрат, фольклор-этнографик, илмий-
маърифий турлари ихлосмандлари ҳам экстремал таассуротлар – йилнинг 
исталган вақтида тоғ чўққиларини забт этиш, рафтинг, треккинг, от ёки 
велосипедда сайр қилиш, қумликлари кенгликларида чип сафари ишқибозлари 
ҳам эга бўлганлиги туфайли экспозицияларда сайёҳлик ва дам олиш 
инфратузилмаларига, юртимиз ва хориж сайёҳларини қабул қилиш учун 

---

212 
соғломлаштириш зоналари ва санаторийларни ривожлантиришга алоҳида 
эътибор қаратилаяпти. 
Давлатимиз раҳбарининг ташаббуси билан 1995 йилдан буён ўтказиб 
келинаётган Тошкент халқаро сайёҳлик ярмаркаси жаҳон туризм 
ҳамжамиятига кенг танилди, сайёҳлик маҳсулотлари таклиф этиш ва 
ишбилармонлик алоқаларини йўлга қўйиш учун ўзига хос майдонга айланди. 
Ярмарка жаҳондаги етакчи экспертларга тажриба алмашиш, долзарб сайёҳлик 
муаммолари ва нарх сиёсатини муҳокама қилиш, янги имкониятларни 
намойиш этиш имконини бераётир. 
Жаҳонда барча турдаги сайёҳлик хизмати кўрсатадиган компанияларни 
бирлаштирадиган мазкур ихтисослаштирилган кўргазма Марказий Осиё 
минтақасидаги энг кўп иштирокчи қатнашадиган ярмаркадир. Мамлакатимиз 
ва чет эл сайёҳлик бизнеси мутахассислари учун мўлжалланган бу тадбир 
иштирокчиларга Ўзбекистоннинг туризм салоҳияти билан танишиш имконини 
бермоқда ва юртимизда сайёҳлик бизнесини янада ривожлантиришга хизмат 
қилмоқда. 
“Ўзбектуризм” 
миллий 
компаниясидан 
маълум 
қилишларича, 
мамлакатимизда сайёҳларга хизмат кўрсатувчи компаниялар, операторлар 
сафи тобора кенгайиб бормоқда. Бугунги кунда 865 та сайёҳлик ташкилоти, 
жумладан, 374 та меҳмонхона фаолият юритмоқда. 2012 йилда сайёҳлар 
ташрифи 2011 йилга нисбатан 17,5 фоиз, уларга хизмат кўрсатишдан тушган 
даромадлар 15 фоиз ўсган. 
Туризмни 
ривожлантириш, 
сайёҳлар 
оқимини 
кўпайтиришда 
меҳмонхона бизнеси муҳим ўрин тутади. Мустақиллик йилларида 
мамлакатимизда амалга оширилаётган улкан бунёдкорлик ишлари самарасида 
хорижий меҳмонлар ва делегацияларни қабул қилиш ҳамда уларга замонавий 
талаблар асосида хизмат кўрсатиш имкониятига эга ўнлаб меҳмонхоналар қад 
ростлади. Мавжуд меҳмонхоналар замонавий ва миллий меъморлик 
анъаналари асосида реконструкция қилинди. Истиқлолгача юртимизда 
бирорта ҳам беш юлдузли меҳмонхона бўлмаган. Бугунги кунда биргина 
Тошкент шаҳрида халқаро стандартлар асосидаги мувофиқлик сертификатига 
эга қирқдан зиёд меҳмонхона мавжуд. Уларнинг кўпчилиги тўрт ва беш 
юлдузли меҳмонхоналардир. 
“Ўзбектуризм” миллий компаниясининг маълумотларига кўра, 2015 
йилда пойтахтимизда яна бир янги – Hyatt Regency меҳмонхонаси ўз ишини 
бошлайди. АҚШнинг Hyatt Hotels Corporation компанияси билан Тошкент 
шаҳар ҳокимлиги ва Ўзбекистон Тикланиш ва тараққиёт жамғармаси ўртасида 
имзоланган битимга мувофиқ барпо этилаётган мазкур меҳмонхона 300 
ўринга мўлжалланган. Тошкентда Hyatt Regency меҳмонхонасининг очилиши 
Ўзбекистонга келаётган сайёҳлар оқимини янада кўпайтиришга хизмат 
қилади. Мазкур меҳмонхонадан халқаро конференция ва фестиваллар 
ўтказишга мўлжалланган зал ҳам ўрин олади. 
Туризм соҳасида чет эллик шериклар билан ҳамкорликни кенгайтириш 
учун ҳам қулай шароитлар яратилган. Бу борада “Ўзбектуризм” миллий 

---

213 
компанияси томонидан ташкил этилаётган маркетинг лойиҳалари – мега-
инфо-турлар яхши самара бермоқда. Ушбу лойиҳа доирасида Италия, 
Испания, Франция, Япония, Хитой, Буюк Британия, Россия, Нидерландия, 
Венгрия, Сингапур каби кўплаб мамлакатларнинг икки юздан зиёд сайёҳлик 
компанияси билан ҳамкорлик йўлга қўйилган.