Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

 

 

 

54 

 

Xudo,Gegelda  –  yaratilmaydigan  va  o‘z-o‘zidan  rivojlanadigan  «mutlaq  g‘oya»)  va

 

sub’ektiv-idealistik 

monizmni  (masalan,  borliqning  barcha  jismoniy  va  ruhiy

 

holatlarini  «neytral»  asosdan  –  dunyoning 

qandaydir mavhum konstruksiyalari,«elementlari»dan keltirib chiqargan Max) farqlash mumkin.

 

Dualizm 

(lot.  «dualis»  –  «ikki  yoqlama») 

birinchi  asos  sifatida  ikkita  substansiya  tan  olingan  falsafiy 

yondashuv

.  Nemis  faylasufi  X.Volf  XVIII  asr

 

boshida  «dualizm»  atamasini  falsafiy  muomalaga  kiritgan. 

X.Volf  dunyoda

 

barqaror  tartibning  shakllanishida  tafakkur,  g‘oyalar  va  aql-idrokning  alohida

 

o‘rnini 

aniqlashga  harakat  qilgan.Falsafa  tarixida  Rene  Dekart  dualizmning  yorqin  vakili  sifatida  o‘rinoldi. 

R.Dekartning radikal mexanitsizmi uni materiyaning butunlay ruhsizligi

 

haqidagi yondashuvga olib keldi.  

Plyuralizm 

(lot.  –  «ko‘plik»,  «ko‘p  xillik»,  «ko‘p  sonlik») 

dunyoning  negizida  ikkita  emas,  balki  undan 

ko‘proq mohiyat borligini tan oluvchi ta’limotdir 

atamasini ham  X.Volf 1712  yilda taklif qilgan. Bu Ayni 

shu ta’limot borliqning ko‘p sonli mustaqil va o‘zaro bog‘lanmaydigan asoslari borligi

 

haqidagi g‘oya ham 

ilgari surilgan. Leybnitsning monadalar haqidagi ta’limoti (monadologiya) plyuralizmning klassik ko‘rinishi 

hisoblanadi. Ushbu ta’limotga ko‘ra, dunyo son-sanoqsiz ruhiy substansiyalardan tashkil topadi. Plyuralistik 

yondashuvning  bundan  oldinroq  ilgari  surilgan  ko‘rinishlari  ham  mavjud.  Masalan,  Empedokl  yaratgan 

dunyoning to‘rt asosi haqidagi ta’limot plyuralistik ontologiyaning turlaridan biri sifatida amal qiladi.