Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

II Argumentlarni rad etish. 

Tezisni  isbotlash  uchun  opponent  tomonidan  keltirilgan  argumentlar  tanqid  kilinib,  ularning  xatoligi  yoki 

tezisni  isbotlash  uchun  etarli  emasligi  aniqlanadi.  Argumentlarning  xatoligi  tezisning  xam  xato  ekanligini 

isbotlamaydi, bunda tezis chin bulishi xam mumkin: 

R -> Q, P 

III Isbotlash usulini tanqid qilish orqali rad etish. 

Rad  etishning  bu  usulida  isbotlashda  yul  qo‘yilgan  xatolar  aniqlanadi.  Bunda  rad  etilayotgan  tezis 

chinligining  uning  asoslash  uchun  keltirilgan  argumentlardan  bevosita  kelib  chikmasligi  asoslab  beriladi. 

Isbotlash usulida yo’l qo‘yilgan xato aniqlanganda tezis rad etilmaydi, uni qayta isbotlash talab kilinadi. Rad 

etishning yuqorida ko‘rsatilgan usullari ko‘pincha birgalikda, bir-birini to‘ldirgan holda qo‘llaniladi.

 

 

Fikrni asoslashda uchraydigan xatolar.  

Tezisga aloqador qoidalar: 

1.Tezis mantiqan aniq, va ravshan bo‘lishi kerak. Bu qoida buzilsa, isbotlash  yoki rad etish o‘zining aniq 

predmetiga ega bo‘lmay qoladi, uni amalga oshirishga urinish bexuda ish xisoblanadi. 

2.Tezis isbotlash yoki rad etishning boshidan oxirigacha o‘zgartirilmasligi kerak. Bu qoida buzilsa, “tezisni 

almashtirish”degan xato kelib chikadi. 

Argumentlarga nisbatan koidalar: 

1.Tezisni asoslash uchun keltirilgan argumentlar chin Xukmlar bulishi va bir-biriga zid bulmasligi lozim. 

2.Argumentlar tezisni asoslash uchun etarli bulishi kerak. 

3.Argumentlar tezisdan mustaqil holda chinligi isbotlangan xukmlar bulishi lozim. 

Isbotlash usulining qoidasi: 

1.Tezis argumentlardan mantiqiy tarzda kelib chikadigan xulosa bo‘lishi lozim. Buning uchun isbotlash yoki 

rad etishda xulosa chikarish koidalariga rioya kilish zarur. 

Isbotlash  va  rad  etish  koidalarining  buzilishi  mantikiy  xatolarsh  olib  keladi.  Bu  xatoliklar  uch  turga 

bo‘linadi: 

                                                           

45

 

И.А. Каримов. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. “Мулоқот”, 1998, №5, 8-6. 

---