Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 

 

 

 

 

 

9.6-rasm.Yangi tovarni yaratishning asosiy bosqichlari 

 

 

 

1. G‘oyalarni shakllantirish. Yangi turdagi tovarlarni ishlab chiqarish 

avvalo, yangilik uchun g‘oyalarni izlab topishdan boshlanadi. Izlanishlar 

tizimli,  muntazam  firma  yo‘nalishiga  mos  ravishda  olib  borilishi  shart. 

Bundan  tashqari  izlanishlar  olib  borilishi  kerak.  Firma  o‘nlab  ajoyib 

g‘oyalarni  topishi  mumkin,  ularning  ko‘pchiligi  firma  faoliyatiga  mos 

kelmasligi  tufayli  qog‘ozlarda  qolib  ketadi.  Firma  rahbariyati  yangi 

turdagi  tovar  ishlab  chiqarishninig  aniq  strategiyasiga  ega  bo‘lishlari 

lozim. Rahbariyat yangi turdagi tovar ishlab chiqarishdan maqsadi nima 

ekanligini  aniq  ifodalab  berishi  kerak.  Yangi  tovar  pul  tushumlarini 

oshirish yoki bozorda katta mavqega ega bo‘lish uchun va yana boshqa 

maqsadlarda  yaratilgan  bo‘lishi  mumkin.  Bundan  tashqari  rahbariyat 

mavjud  tovarlarni  takomillashtirish  orqali  yangi  tovar  yaratish  yoki 

original  tovar  ishlab  chiqarish  borasida  firma  imkoniyatlarini  taqsimlay 

bilishi  kerak.  

Yangi mahsulotning bozordagi taqdiri iste’molchining bu mahsulotni 

qabul qilishga tayyor va tayyor emasligiga ham bog‘liq.  

Yangi mahsulotni qabul qilish – mushohada qilish jarayoni bo‘lib, bu 

jarayon  yangi  mahsulot  to‘g‘risida  birinchi  axborotga  ega  bo‘lishdan 

  

  

  

  

  

 

 

G‘oyalarni 

 

 

 

G‘oyalarni 

 

(

 

fikrlarni) tahlash 

 

 

Marketing 

 

strategiyasini ishlab 

 

chiqish 

 

 

Fikrlarni ishlab chiqish 

 

va ularni tekshirib 

 

ko‘rish 

 

Ishlab chiqish 

 

imkoniyatlarini 

 

va sotishni tahlil 

 

qilish 

 

Tovarni ishlab 

 

chiqish 

 

Kommersiya 

 

maqsadlarida ishlab 

 

chiqarishni yo‘lga 

 

qo‘yish 

 

 

Bozor sharoitlarida 

 

sinab ko‘rish 

 

---

 

247 

 

 

 

boshlab,  toki  mahsulotning  doimiy  iste’molchisiga  aylangungacha 

bo‘lgan jarayonni o‘z ichiga oladi.  

Iste’molchilar yangi mahsulotni sinab ko‘rishga tayyorlik darajasiga 

qarab ham bir-biridan keskin farq qiladi. Ba’zilari yangi mahsulotni tezda 

qabul  qilishsa,  ba’zilari  esa  sekinlik  bilan  qabul  qiladi.  Iste’molchilar 

yangilikni qanday qabul qilishga tayyor ekanligi darajasiga qarab ularni 

super  novator,  novator,  oddiy  iste’molchilar,  konservator,  super 

konservator guruhlariga ajratiladi.  

Yuqorida  keltirilgan  ma’lumotlardan  ko‘rinib  turibdiki,  yangi 

tovarlarni  ishlab  chiqaruvchilar  birinchi  navbatda,  supernovator  va 

novatorlarning  iqtisodiy,  psixologik,  demografik  va  boshqa  tavsiflarini 

o‘rganishlari kerak.  

Iste’molchilar  yangi  turdagi  tovar  ishlab  chiqarishdagi  g‘oyalarni 

topishda  ajoyib  manba  bo‘lib    xizmat  qiladi.  Ularning  talab  va 

ehtiyojlarini  o‘rganish  maqsadida  mijozlarni  anketali  so‘roq  qilish, 

kelayotgan xat va shikoyatlarni o‘rganish orqali ham aniqlash mumkin. 

Yangilik  bo‘lgan  g‘oyalar  manbayi,  albatta  olimlar  mahsuloti,  ularning 

fikr-mulohazalaridir.  Olimlar  mavjud  tovarni  mukammallashtirish, 

takommillashgan  variantlarini  ishlab  chiqish  yoki  original  tovarlarni 

ishlab chiqarish uchun zarur yangi materiallarni kashf etish imkoniyatiga, 

potensialiga  egadirlar.  Bundan  tashqari  raqobatchi  firmaning  xaridor 

e’tiborini jalb etgan tovarlari xususiyatlarini ham o‘rganish kerak. Yangi 

tovarlar yaratish borasida g‘oyalarni savdo xodimlari, firma dilerlaridan 

olish  mumkin.  Chunki  ular  xaridorlar  bilan  kunda  muloqotda  bo‘lib, 

ularning fikr-mulohazalari bilan yaxshi tanish bo‘ladilar.  

2.  G‘oyalarni  tanlash.  Avvalgi  bosqich,  ya’ni  g‘oyalarni 

shakllantirish  bosqichida  iloji  boricha  ko‘proq  g‘oyalar  jamlanadi. 

Keyingi g‘oyalarni tanlash bosqichida esa ularning miqdori kamaytiriladi. 

Bu  maqsad  yo‘lida  birinchi  qadam  g‘oyalarni  tanlashdir.  Tanlovning 

maqsadi keraksiz g‘oyalarni iloji boricha oldindan aniqlab, ulardan voz 

kechishdir.  Ko‘pgina  firmalarda  mutaxassislar  yangi  turdagi  tovar 

g‘oyasini  standart  blankalarda  bayon  etib,  yangi  tovarlar  bo‘yicha 

komissiyaga ko‘rib chiqish uchun topshirishlari kerak. Bunday hujjatda 

tovarning  bayoni,  shu  tovar  bozori,  raqobatchilar  haqida  ma’lumot, 

bozorda  aynan  shu  tovarga  bo‘lgan  ehtiyoj  hajmining  taxminiy 

hisobkitoblari, tovar narxi, shu tovarni yaratish uchun ketadigan vaqt va 

sarfxarajatlar, shu mahsulotni ishlab chiqarish hujjati va olinadigan foyda 

---

 

248 

 

 

 

miqdori ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. G‘oya juda ajoyib bo‘lgan taqdirda 

ham uni amalga oshirish firma faoliyatiga mos kelishi, uning yo‘nalishi, 

maqsadi  resurslariga  xos  bo‘lishi  zarur,  aks  holda  ushbu  g‘oya  firma 

uchun  zararga  aylanishi  mumkin.  Shuning  uchun  ham  ko‘plab  firmalar 

g‘oyalarni baholash va tanlashning maxsus tizimlarini ishlab chiqadilar.  

−

 

Tovar loyihasini yaratish va uni tekshirish.  

−

 

Marketing strategiyasini ishlab chiqish.  

−

 

Tovar ishlab chiqarish va sotish imkoniyatlarini tahlil etish.  

Firma  rahbariyati  tovar  loyihasi  va  marketing  strategiyasini  ko‘rib 

chiqib, loyihaning qay darajada samaradorligini aniqlashi kerak. Buning 

uchun  rejadagi  sotish  miqdori,  ko‘riladigan  foyda  va  zararning 

ko‘rsatkichlarini  tahlil  qilish  lozim.  Agar  tahlilning  natijalari  qoniqarli 

bo‘lsa,  tovarni  loyihadan  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  real  tovarga  aylantirish 

jarayoni boshlanadi.  

3.Yangi  tovar  namunasini  yaratish.  Agar  tovar  loyihasi  tahlil 

bosqichidan  muvaffaqiyatli  o‘tsa,  keyingi  ilmiy  tadqiqot  va  tajriba 

konstruktorlik  ishlari  (ITTKI)  bosqichida  u  real  tovarga  aylanadi.  Shu 

vaqtgacha tovar qog‘ozda, rasmlarda, maketlardagina edi. Bu bosqichda 

loyihadagi tovarni haqiqatdan ham amalga oshirish mumkinmi, yo‘qmi, 

uni ro‘yobga chiqarish texnik, kommersiya nuqtayi nazaridan maqsadga 

muvofiqmi,  yo‘qmi,  degan  savolga  javob  olinadi.  Bu  jarayon  «Ishlab 

chiqarishni  texnik  tayyorlash»,  deb  ataladi  va  ilmiy-tadqiqot, 

konstruktorlik (buyumlarni loyihalashtirish) va texnologik bosqichlardan 

iborat bo‘ladi. O‘z navbatida, texnik tayyorlash buyumlarning hayotiylik 

davrini  bir  qismini  o‘z  ichiga  oladi.  Bular:  buyumlarni  ilmiy-texnik 

jihatdan tayyorlash, ularni ishlab chiqarish va foydalanish.  

4.

 

Ishlab  chiqarishni  konstruktorlik  tayyorlash  yangi  mahsulot 

xillarini  loyihalashtirish,  o‘zlashtirish  va  ishlab  chiqarilayotganlarini 

takomillashtirib borishdan iborat. U quyidagi bosqichlarda olib beriladi:  

−

 

Texnik topshirish.  

−

 

Texnik takliflar.  

−

 

Eskiz loyihasini tuzish.  

−

 

Texnik loyihani tuzish.  

−

 

Ishchi loyihani aniqlash.  

---

 

249 

 

 

 

Yangi  xildagi  mahsulotlarni  yaratish  haqidagi  batafsil  bilimlarni 

«Ishlab  chiqarishni  tashkil  etish  va  rejalashtirish»  fan  sohalaridan  olish 

mumkin. Buning uchun maxsus adabiyotlarga murojaat qilish zarur.  

5.

 

Tadqiqotlar  va  izlanishlar  (ITTKI)  bo‘limida  tovarni 

loyihalashtirish ishlari bir yoki bir necha tajriba namunalarini tayyorlash 

va  texnik  hujjatlarni  buyurtmachiga  topshirish  bilan  tugallanadi.  Bu 

namunalar ushbu talablarga javob berishi kerak:  

−

 

Iste’molchilar  reklamada  e’lon  qilingan  barcha  xususiyatlarni 

o‘zida mujassam etgan tovar sifatida qabul qilishlari kerak.  

−

 

U xavfsiz bo‘lib, mo‘tadil sharoitlarda ishonchli ishlashi kerak.  

−

 

Uning  tannarxi  rejalashtirilgan  smetadan  oshib  ketmasligini 

ta’minlash lozim.  

Loyihadagi tovar namunasini yaratish uchun kunlar, haftalar, oylar, 

hatto  yillar  o‘tishi  mumkin.  Yaratilgan  namuna  barcha  zarur 

xususiyatlarni o‘zida namoyon etishi kerak. Namunalar tayyor bo‘lgandan 

keyin ular sinaladi. Sinovlar laboratoriya, tabiiy sharoitlarda o‘tkaziladi.   

6.

 

Bozor  sharoitida  sinov.

 

Tovar  laboratoriya  sinovlaridan 

muvaffaqiyatli  o‘tsa,  iste’molchilarning  ijobiy  fikrlarini  olsa,  firma  uni 

bozor  sharoitida  sinash  uchun  kichik  partiyada  sotuvga  chiqaradi.  Bu 

bosqichda  tovar  va  o‘tkazilayotgan  marketing  strategiyasi  bozor 

sharoitlarida  sinaladi,  bunda  xaridor  va  dilerlarning  talablari,  istaklari 

o‘rganiladi.  Shu  orqali  bozorda  ushbu  tovarga  bo‘lgan  ehtiyoj  hajmi 

aniqlanadi.  Tovarning  turiga  qarab  bozor  sharoitidagi  sinovlar  ham 

turlicha bo‘ladi.  

7.

 

Tijorat  maqsadida  keng  miqyosda  ishlab  chiqarishni  yo‘lga 

qo‘yish. Bozor sharoitidagi sinovlar natijasida olingan ma’lumotlar firma 

rahbariyatiga  shu  turdagi  tovarni  ishlab  chiqarish  yoki  chiqarmaslik 

to‘g‘risidagi qarorni qabul qilishga yordam beradi. Firma yangi turdagi 

tovar  bilan  bozorga  qachon,  qayerga  chiqishi,  tovarni  kimga  va  qanday 

taklif etishi kerak, degan savollarga javob topishi kerak bo‘ladi.  

Firma har bir yangi turdagi tovar, har bir yangi bozor, hudud uchun 

alohida marketing rejasini tuzishi kerak.  

Turli  tashkilot  va  muassasalar  yangi  turdagi  tovar  va  xizmatlarni 

tashkil  etish  zaruriyatini  borgan  sari  ko‘proq  tushunmoqdalar.  Hozirgi 

---

 

250 

 

 

 

kunda  mavjud  tovarlarning  umri  qisqarmoqda,  ularning  o‘rnini  yangi 

turdagi mahsulotlar bilan to‘ldirish ehtiyoji tug‘ilmoqda.  

Ammo yangi tovar muvaffaqiyatsizlikka uchrashi mumkin. Yangilik 

bilan bog‘liq tavakkalchilik xavfi bo‘lsa-da, shu barobarida katta foyda 

keltirishi  ham  mumkin.  Yangiliklar  yaratish  borasida  muvaffaqiyatga 

erishishning  asosi:  yangi  tovarlar  g‘oyasini  shakllantirish,  jiddiy 

tadqiqotlar  o‘tkazish,  yangi  tovarni  ro‘yobga  chiqarish  bosqichlarida 

to‘g‘ri  qarorlar  qabul  qilish  kabilarga  bog‘liq.  Yangi  tovarni  yaratish 

jarayonida  firma  o‘z  maqsadiga  muvofiq  bo‘lmagan  g‘oyalarni  o‘z 

vaqtida tark etishi lozim. Hozirgi bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida 

raqobat  borgan  sari  kuchayib  bormoqda.  Ushbu  sharoitda,  ya’ni 

raqobatchilarni yengish, foyda olish uchun doimo yangi turdagi tovarlar 

ishlab chiqish orqaligina iste’molchilarning talablarini qondirish mumkin. 

Shuning uchun ham marketingning eng muhim masalalaridan biri yangi 

turdagi  tovar  ishlab  chiqish  strategiyasi  puxta  o‘rganish,  izchillik  bilan 

amalga oshirishni taqozo etadi.  

8.Tovarlarni ishlab chiqarishdan bozorga olib chiqish.  

Moddiy ne’matlarni iste’mol qilish va xizmatlardan foydalanish aholi 

turmush darajasini ifodalovchi asosiy ko‘rsatkichlardan hisoblanadi. Bu 

ko‘rsatkich  aholining  moddiy  ne’matlar,  to‘lovli  va  to‘lovsiz  xizmatlar 

iste’molini  o‘z  ichiga  oladi.  Uni  bilish  va  hisoblash  aholining  iste’mol 

fondi, ijtimoiy iste’mol fondlaridan to‘lovlar va imtiyozlar, pullik xizmat 

to‘lovlari  va  boshqa  ko‘rsatkichlar  o‘rtasida  o‘zaro  bog‘liqlikni 

ta’minlaydi. Aholining iste’mol fondi ko‘rsatkichiga nisbatan ular aholi 

shaxsiy iste’molini qondirilishi haqida to‘liq ma’lumot beradi.