Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

Mukammal raqobat va monopoliya  
 
 
Bozor holati 
(vaziyati) 
Mukammal raqobat 
Monopoliya 
 
Sotuvchilar soni 
Ko’p 
Bitta 
Bozorga kirish va 
chiqishdagi to’siqlar 
mavjudligi 
Yo’q 
Bor (bozorga 
kirishga) 
 
Mahsulot 
turlari 
Mahsulot bir turda , 
standartlashgan 
Bir mahsulot 
 
Narx ustidan nazorat 
Yo’q 
Nazorat o’rnatiladi 
  
 
 Ishlab chiqarishni industrlashuvi kapitalni kontsentratsiyasi va markazlashuvini talab 
etadi. Chunki yangi texnika-texnologiya uchun katta kapital kerak. Kapitalning kontsentratsiyasi 
hamda markazlashuvi, ya’ni raqobatchilarning birlashuvi qo’shilishi esa monopoliyaga olib 
keladi. Taniqli iqtisodchi M. Fridmenning fikriga ko’ra, monopoliyaning vujudga kelish manbai 
uchta: a) texnik zaruriyat; b) hukumatning bevosita yoki bilvosita qo’llab-quvvatlashi; v) xususiy 
kelishuv. 
  
 Iqtisodiyotda raqobat kurashi ikki yoqlama tendentsiyada namoyon bo’ladi. Raqobat 
kurashining o’zi bir tomondan monopoliyaga olib kelsa, ikkinchi tomondan monopoliyalarni zil 
ketishiga olib keladi. 
 Monopoliyalar tashkil topishi, iqtisodiyotdagi qamrovi va boshqa jihatlari bilan bir-
biridan farq qiladi. 
 Monopoliyalar haqida fikr yuritganda, ular faoliyatini tahlil etganda unga turli jihatdan 
yondashish mumkin. 
 Iqtisodiy  adabiyotlarda  monopoliya  turlari quyidagicha tasniflanadi: