Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

2-jadval 
BUXGALTERIYA BALANSI
Ko‘rsatkichlar 
nomi 
Satr 
kodi 
Hisobot 
davri 
boshiga 
Hisobot 
davri 
oxiriga 
Ko‘rsatkichlar 
nomi
Satr 
kodi 
Hisobot 
davri 
boshiga 
Hisobot 
davri 
oxiriga 
Aktiv 
Passiv 
I. Uzoq muddatli 
aktivlar 
I. O‘z 
mablag‘lari 
manbalari 
I-bo‘lim jami: 
I-bo‘lim jami: 
Balans moddalari 
Balans moddalari
 
II. Joriy aktivlar 
II.Majburiyatlar 
Balans moddalari 
Balans moddalari 
II-bo‘lim jami: 
II-bo‘lim jami: 
Balans aktivi 
bo‘yicha jami 
 
 
 
Balans passivi 
bo‘yicha jami 
14
Learn Financial Accounting financial accounting basics tutorials point simply easy learning 32-37 betlar 

---

45 
Buxgalteriya balansi yordamida korxona mablag‘larining joylanishi va 
ularining tashkil topish manbalarining bir-biriga tengligi ta’minlanadi, ya’ni balans 
summasi aktiv va passiv tomonlari bo‘yicha hisob-kitob qilinadi. 
Buxgalteriya balansi 60-yillarda aktiv va passiv tomonlari bo‘yicha besh 
bo‘limdan tashkil topgan bo‘lsa, 80-yillarda 3 bo‘limdan va hozirgi paytda ikki 
bo‘limdan iboratdir. 
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2002 yil 27 dekabr №140 sonli 
buyrug‘iga binoan (AV 24.01.2003 yil №1209) mulkchilik shaklidan qat’iy nazar 
tadbirkorlik faoliyatini olib borayotgan barcha yuridik shaxslar (bank, sug‘urta va 
byudjet tashkilotlaridan tashqari) yagona shakldagi buxgalteriya balansini tuzadilar. 
Balansning aktiv va passiv qismlari bo‘limlarga, bo‘limlari guruhlarga, 
guruhlari esa moddalarga bo‘linadi. Buxgalteriya balansining moddalari korxonaning 
ayrim mulk turi, uning tashkil topish manbai va majburiyatlarni tavsiflovchi satr 
ko‘rsatkichidir. Balansning aktiv va passiv qismlari ikkitadan bo‘limdan iborat. 
“Aktiv”
 
- faol, amal qilish, mavjud bo‘lish degan so‘zlardan kelib chiqqan. 
Shundan kelib chiqib, aktiv deganda mablag‘lar qanday amal qilayotganligini, 
ishlayotganligini ko‘rsatuvchi mablag‘lar guruhlanishini tushunish kerak. 
Aktivlar – bu oldingi amalga oshirilgan muammolarni yoki oldin sodir bo‘lgan 
voqealar natijasida korxonaga kelib tushgan, va ulardan foydalanish kelajakda foyda 
keltiradigan iqtisodiy resurslardir. 
Aktivlar uch xil xususiyatga ega bo‘lishi kerak: 
a) kelajakdagi iqtisodiy nafni o‘zida mujassamlanishi, bevosita yoki bilvosita 
pul mablag‘lari yoki ularning ekvivalentilarini ko‘paytirish imkoniyati; 
b) bu iqtisodiy naflarni nazorat qilish qobiliyatini mujassamlash; 
c) oldingi bitimlar yoki boshqa voqealarning natijasi bo‘lishi. 
“Passiv”
–
nofaol, xolis (betaraf) turmoq, tushuntirish kabi so‘zlarning 
ildizidan olingan. Tarixan bu atama dastlab faqat qarzga olingan mablag‘larga 
nisbatan, ya’ni uchinchi shaxslar oldidagi majburiyatlarga nisbatan qo‘llanar edi. Bu 
bilan mulk egasi qarzga olingan mablag‘larga bo‘lgan munosabatda o‘zboshimchalik 
(bemalollik)dan o‘zini tutishi kerakligi ta’kidlangan edi. Keyinchalik “passiv” 
atamasi manbaalarning boshqa moddalariga ham tarqatilgan bo‘lib, faqat korxona 
majburiyatlarini tavsiflabgina emas, mablag‘lar turlarini qanday maqsadlarga 
mo‘ljallanganligini ham tavsiflash uchun ishlatiladigan bo‘ldi. 
Manbaalarning tarkibiy qismini majburiyatlar tashkil etadi. Subyektning 
majburiyatlari – bu oldingi amalga oshirilgan muammolarni natijasi yoki kelajakda 
o‘zida mujassamlangan iqtisodiy nafni chiqib ketishi yoki yangi majburiyatlarni 
vujudga kelishi bilan yakunlanadi. 
Majburiyatlar uch xil xususiyatga ega bo‘lishi kerak: 
a) aktivlarni chiqib ketishi yoki xizmat ko‘rsatish yo‘li bilan to‘lashni vujudga 
keltiradigan mavjud doimiy majburiyatni o‘zida mujassamlashtirishi; 
b) subyekt uchun majburiyatni bajarilishi majburiyligi; 
c) oldingi bitim yoki oldingi voqealar natijasi bo‘lishi. 
Balans ko‘rsatkichlaridan quyidagi iqtisodiy ko‘rsatkichlarni aniqlab olish 
mumkin. 
Xo‘jalik 
yurituvchi 
subyektning 
o‘z mablag‘lari aktivlaridan 
majburiyatlarini ayirganiga teng. Buxgalteriya balansining xususiyati bo‘lib, uning 

---

46 
aktiv qismi bo‘yicha umumiy summasi passiv qismi bo‘yicha umumiy summasiga 
teng kelishidir.