Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

 
3.2. Xo‘jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar 
Har doim korxonada turli xildagi xo‘jalik operatsiyalari sodir bo‘ladi va 
korxonaning faoliyati ushbu operatsiyalardan tashkil topadi. Korxona omboriga 
materiallar kelib tushdi, ular ishlab chiqarishga berildi, ishlab chiqarishdan tayyor 
mahsulot qabul qilindi, tayyor mahsulot xaridorlarga sotildi va sotilgan mahsulot 
uchun pul mablag‘i olindi, yana xom-ashyo materiali sotib olindi, xodimlarga ish 
haqi to‘landi, olingan foydadan soliq, yig‘im va to‘lovlar to‘landi. Bu operatsiyalar 
ishlab chiqarish tsiklini tashkil qilib doimo qaytarilib turadi. 
Har bir xo‘jalik operatsiyasi mulk tarkibi yoki uning tashkil topish manbai yoki 
bir vaqtning o‘zida ham mulkda ham uning tashkil topishida o‘zgarishlarga olib 
keladi.Barcha xo‘jalik operatsiyalari buxgalteriya balansiga ta’sir ko‘rsatadi va 
balansda to‘rt tipdagi o‘zgarishga olib keladi. 
 
3-jadval 
Hisobot davrining boshidagi korxona (qisqartirilgan) balansi 
(ming so‘m) 
Aktiv 
Summa 
Passiv 
Summa 
Asosiy vositalar 
1 200 000 
Ustav kapitali 
1 250 000 
Tovar-moddiy zahiralar 
600 000 
Taqsimlanmagan foyda 
450 000 
Hisob-kitob schyoti 
750 000 
To‘lanadigan schyotlar 
848 750 
Kassa 
10 
Byudjetga qarzlar 
1 260 
Balans 
2 550 010 
Balans 
2 550 010 
 
Birinchi tur o‘zgarish
. Bu toifa (tip, tur)ga kiruvchi muomalalar ta’sirida 
balansning aktiv qismida o‘zgarish sodir bo‘lib, xo‘jalik operatsiyasi natijasida bir 
modda ko‘payadi va boshqa bir modda shu summaga kamayadi. Balansning umumiy 
summasi esa o‘zgarmaydi. 
Misol: ishchi va xizmatchilarga ish haqi berish uchun hisob-kitob schyotidan 
kassaga 50 000 ming so‘m pul olib kelindi. Kassa schyoti 50 000 ming so‘mga 
ko‘payishi, hisob-kitob schyoti esa 50 000 ming so‘mga kamayishi sodir bo‘ladi.