Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

 
22-rasm. Mehnatga haq to‘lash shakllari 
Mehnat haqining ishbay shaklida ish haqi haqiqatda bajarilgan ish uchun yoki 
bir birlik ishga belgilangan amaldagi narxlarda yaratilgan mahsulot miqdoridan kelib 
chiqib hisoblanadi. 
Mehnatni tashkil etish yo‘llaridan kelib chiqib ishbay ish haqi yakka tartibda 
va jamoat turlariga bo‘linadi. 
31
Financial and managerial accounting, 12e, Carl S.Warren, James M.Reeve, Jonathan E.Duchac, 108-page, 2014 
32
Financial and managerial accounting, 12e, Carl S.Warren, James M.Reeve, Jonathan E.Duchac, 108-page, 2014 
Ishbay shakli 
Mehnatga haq to‘lash shakllari 
Vaqtbay shakli 
T
o‘g‘
ri ish
bay
Ishbay
-mu
kofot
Ishbay
-pro
gressiv
Akkord
Egri ishba
y
Oddiy vaqt
bay
Vaqtbay m
ukofot

---

198 
Yakka tartibdagi ishbay ish haqi shaklida ishchining mukofoti o‘zi yaratgan 
mahsulot miqdori, uning sifati va ishbay narxlarga to‘liq bog‘liq bo‘ladi. 
To‘g‘ri
ishbay 
shaklida ish haqi belgilangan ishbay narxlarga muvofiq 
haqiqatdan bajarilgan ish(mahsulot tayyorlash) bo‘yicha aniqlanadi. Masalan, ishchi 
bir oyda 110 ta mahsulot bitkazdi. Har bir mahsulotga 10000 so‘m narx belgilangan. 
Mehnatga haq to‘lashning oddiy ishbay shaklida ish haqi belgilangan ishbay 
narxlarga muvofiq haqiqatdan bajarilgan ish bo‘yicha aniqlanadi. O‘z navbatida, 
ishchining oylik ish haqi 1100000 so‘mni (110x10000) tashkil etadi. 
Mehnatga haq to‘lashning 
ishbay – mukofot shakli
da ish haqini hisoblashda 
oddiy ishbay narxlardan tashqari belgilangan ko‘rsatkichlarni bajarganligi yoki ortig‘i 
bilan bajarganligi uchun qo‘shimcha ravishda mukofot hisoblanadi. Ishbay ish haqiga 
asosan mukofot haqiqatda ishlagan vaqtga nisbatan hisoblanadi. Masalan, ishchi bir 
oyda 120 dona buyum ishlab chiqardi, buyumning mehnat sig‘imi – 1,7 kishi/soat, 
mahsulot birligining narxi 10000 so‘m; ishlab chiqarish normasini bajarish bo‘yicha 
ishbay ish haqidan 5%, har bir normadan ortiqcha bajarilgan foizga ishbay ish 
haqidan 1% mukofot nazarda tutilgan. Ishchi 8 soatdan 24 smena ishladi. O‘z 
navbatida ishbay ish haqi 1200000 so‘mni (120x10000) tashkil etdi. 
Qismlarni qayta ishlashga 192 soat (8 soatdan 24 smena) sarflangan. 
Buyumning mehnat sig‘imi – 1,7 kishi/soat, shu sababdan vaqt normasi 106,3% 
((120x1,7)/(24x8)x100) bajarilgan. 
Normani bajarganligi uchun ishbay ish haqidan 5% miqdorida, ya’ni 60000 
so‘m (1200000x5%) mukofotni to‘lash talab etiladi. Reja 6,3% ga ortig‘i bilan 
bajarilganligi uchun qo‘shimcha ravishda yana mukofot 75600 so‘m (1200000x6,3%) 
to‘lanadi. 
Ishchining umumiy ish haqisi 1335600 so‘mni (1200000+60000+75600) 
tashkil etadi.