Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

Kapitaldagi o‘zgarishlar to‘g‘risidagi hisobot 
Kapitaldagi o‘zgarishlar to‘g‘risidagi hisobotda aks ettiriladigan ma'lumotlar 
106 Tadbirkorlik 
sub'ekti 
10-bandda 
talab 
etilganidek 
kapitaldagi 
o‘zgarishlar to‘g‘risidagi hisobotni taqdim etishi lozim. Kapitaldagi o‘zgarishlar 
to‘g‘risidagi hisobot quyidagi ma'lumotlarni o‘z ichiga oladi: 
(a) 
davr uchun jami umumlashgan daromadni, bunda ushbu daromadning 
bosh tashkilot egalariga va nazorat kuchiga ega bo‘lmagan ulushlar egalariga tegishli 
jami summalarini alohida ko‘rsatgan holda; 
(b) 
kapitalning har bir qismi uchun, BHXS 8 ga muvofiq tan olingan 
retrospektiv qo‘llashning yoki retrospektiv qayta hisoblashning ta'sirlari; va 
(g) 
kapitalning har bir qismi uchun, davr boshidagi va oxiridagi balans 
qiymati o‘rtasidagi solishtirma, bunda quyidagilardan yuzaga keladigan 
o‘zgarishlarni alohida ochib bergan holda: 
(i) foyda yoki zarar; 
(ii) 
boshqa umumlashgan daromadlar; va 
(iii) mulk egalari bilan ularning mulk egalari sifatida amal qilishidagi 
operatsiyalar, bunda mulk egalari tomonidan qilingan qo‘yilmalarni va ularga 
taqsimlangan summalarni hamda nazoratni yo‘qotishga olib kelmaydigan shu'ba 
tadbirkorlik sub'ektlaridagi egalik ulushidagi o‘zgarishlarni alohida ko‘rsatgan holda. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektning nomi, mulkchilik shakli, yuridik manzili, 
identifikatsiyalangan nomeri va subyektni aniqlab olish uchun zarur bo‘ladigan 
boshqa rekvizitlar; 
1.
Xo‘jalik yurituvchi subyektning nomi, mulkchilik shakli, yuridik manzili, 
indentifikatsiyalangan nomeri va subyektni aniqlab olish uchun zarur bo‘ladigan 
boshqa rekvizitlar; 
2.
Moliyaviy hisobot bir korxonanikimi yoki bir guruh korxonanikimi; 
3.
Hisobot sanasi yoki moliyaviy hisobotlar qaysi davarni o‘z ichiga olishi; 
Topshirilgan hisobot ahborotlarini to‘g‘ri tushunish uchun quyidiga rekvizitlar 
keltirilishi lozim; 

---

131 
1.
Moliyaviy hisobotda qo‘llanilgan valyuta turi; 
2.
Hisobotda foydalanilgan raqamlarning aniqlik darajasi, masalan, keltirilgan 
raqamlar ming hisobida yoki million hisobida ekanligi va h.k. 
Moliyaviy hisobotning hisobot davri bo‘lib 1 yanvardan 31 -dekabrgacha 
bo‘lgan kalendar yil hisoblanadi. 
Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi . Qonunning 18 - moddasiga binoan agar 
yuridik shaxs 1 oktyabrdan qat’iy ro‘yxatdan o‘tkazilgan bo‘lsa, birinchi hisobot yili 
keyingi yilning 31 dekabrda tugaydi. Moliyaviy hisobot qonunchilikda nazarda 
tutilgan hollarda kalendar yilidan tashqari oylik yoki choraklik qilib ham topshiriladi. 
Moliyaviy hisobotlar uchun hisobot sanasi bo‘lib hisobot davrining oxirgi kuni 
hisoblanadi. Chunonchi, subyektning yillik buxgalteriya balansi uchun hisobot sanasi 
bo‘lib 31 dekabr hisoblanadi, moliyaviy natijalar, to‘g‘risidagi yilik hisobot uchun 
hisobot davri bo‘lib 1 yanvardan 31 dekabrgacha hisoblanadi. 
Moliyaviy hisobot quyidagi organlarga topshirladi: 
1.
Subyekt mulkdorlariga (davlat mulkni boshqarish vakolati berilgan 
organlarga, ta’sischilarga, qatnashuvchilarga binoan); 
2.
Davlat statistika organlariga; 
3.
Qonunchilika binoan boshqa organlarga. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy hisobotlarini keyingi yilning 15 
fevraldan kechiktirmasdan topshirishlari kerak. 
Bir shaharda joylashgan subyektlar uchun moliyaviy hisobotni topshirgan kuni 
deb uni tegishli joyga haqiqiy taqdim etgan kuni hisoblanadi. Boshqa shaharlarda 
joylashgan subyektlar uchun moliyaviy hisobotni pochta orqali jo‘natgan kuni 
hisoblanadi (bu kun pochta korxonasini qo‘ygan shtampasida ma’lum). 
Basharti hisobotni jo‘natgan sana dam olish kuniga to‘g‘ri kelsa, hisobot 
topshirish sanasi dam olish kundan keyingi kunga ko‘chiriladi. 
Choraklik yoki yillik hisobotlarni o‘z vaqtida tuzishni ta’minlash uchun 
buxgalteriyaning barcha bo‘limlarini ishlarni bajarish muddatlarini ko‘rsatib yig‘ma 
ish grafigi tuziladi. Buxgalteriya hisobi quyida yuritilsa, grafik bilan belgilangan 
muddatlarda jurnal - orderlarning jami chiqariladi, zarur bo‘lsa bir registrdagi summa 
boshqa registrlarga o‘tkaziladi va korrespondentlanuvchi schyotlar o‘zaro muqobil 
tekshiriladi. 
Moliyaviy hisobotga tushuntirishlarning asosiy maqsadi korxonaning 
moliyaviy ahvoli va uning mahsulot, tovar, ish va xizmatlar bozoridagi o‘rni 
to‘g‘risida to‘liqroq axborotlar olish uchun hisobot shakllarining mazmunini 
to‘ldirishdan iborat.
Ushbu vazifani amalga oshirish uchun hisobot davridagi va o‘tgan shu 
davrdagi ko‘rsatkichlar taqqoslanuvchanligi, buxgalteriya balansi (1-shakl) va 
moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot(2-shakl)da umumiy summa bilan keltirilgan 
ayrim, eng muhim mulklar va majburiyatlarni turlarining baholash uslublarini 
qo‘llashda yagonalikni ta’minlashdan iborat.
Buxgalteriya hisobini yuritishda u yoki bu qoidalar qo‘llanilishi mumkin 
bo‘lmagan vaqtdagi faktlarni ko‘rsatish va tegishli asoslashlarni tushuntirish xatida 
keltirish zarur. Aks holda bunday qoidalarni qo‘llash ushbu vaziyatni mazkur 
qoidalarni qo‘llashdan bosh tortish deb qaraladi va korxona tomonidan buxgalteriya 

---

132 
hisobi to‘g‘risidagi amal qilayotgan qonunchilikni buzish deb tan olinadi.
Tushuntirish xatining mazmuni korxonaning joriy investitsion va moliyaviy 
faoliyatining asosiy texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini, jumladan korxona ixtiyorida 
qoladigan foydaning taqsimlanishi yoki taqsimlanmasligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni 
o‘z ichiga oladi. Hisob siyosatining tovar-moddiy zahiralarni baholash, ularning 
tayyorlanishi va ishlatilishi, asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar bo‘yicha 
amortizatsiya hisoblash hamda ular faol qismidan foydalanishning samaradorligini 
tahlil qilish, mahsulot (ish, xizmat) realizatsiyasidan olinadigan tushumlarni 
hisoblash variantlari, yangi mahsulotlarni ishlab chiqishga doir turli investitsion 
loyihalarning rejalashtirilish va amalga oshirilishi, uning sifatini yaxshilash va 
hokazolar bo‘yicha batafsil ma’lumot beriladi.