Toshkent moliya instituti bugalteriya mavzu: asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar hisobi

Asosiy vositalar harakatini hisobga olish
Asosiy vositalarni buxgalteriya hisobida hisobga olish uchun quyidagi hisobvaraqlar ochilgan:
0110-«Yer»;
0111-«Yerni obodonlashtirish»;
0112-«Moliyaviy lizing shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy vositala o‘zlashtirish»;
0120-«Binolar, inshootlar va o‘zatuvchi moslamalar»;
0130-«Mashina va jihozlar»;
0140-«Mebel va ofis jihozlari»;
0150-«Kompyuter jihozlari va hisoblashish texnikasi»;
0160-«Transport vositalari»;
0170-«Ish hayvonlari va maxsuldor hayvonlar»;
0180-«Ko‘p yillik ekinlar»;
0190-«Boshqa asosiy vositalar»;
0199-«Konservatsiya qilingan asosiy vositalar».
Ushbu hisobvaraqlar aktiv bulib, ularning debet tomonidagi saldo korxoda mavjud asosiy vositalarning dastlabki qiymatini aks ettiradi. Asosiy vo obyektlarining ko‘payishi hisobvaraqlarning debet tomonida, kamayishi esa kredit tomonida aks ettiriladi.
Asosiy vositalarning kirim qilinishi quyidagi ko‘rinishlarda bo‘ladi:

• Korxona tomonidan yaratilishi;
• Boshqa korxonalardan sotib olish;
• Tekinga olish;

• Asosiy vositalarni muassislar tomonidan korxonaning ustav kapita ularning ulushi tarzida yoki aksiyalarning haqini to‘lash hiobigas kiritish.

Quyidagi xo‘jalik operatsiyalari natijasida asosiy vositalar obyektlarining hiymati korxona aktivlari tarkibidan chiqib ketadi:

• realizatsiya qilinganida;
• bundan buen foydalanish maqsadga muvofiq emasligi sabablariga ko‘ra hisobdan chiqarilganida;

chet korxona va shaxslarga bepul berilganida;
boshqa korxonalarning ustav kapitaliga ulush sifatida qo‘shilganida;

Asosiy vositalar amortizatsiyasi (eskirishi) hisobi
Amortizatsiya asosiy vositaning foydali xizmat muddati davomida amortizatsr qiymatini muntazam ravishda taqsimlash va kuchirish kurinishida eskirishning kiyme ifodasidir.
Asosiy vositalarning eskirishi ikki xil bo‘ladi:

• Jismoniy eskirish;
• Ma’naviy eskirish.

Jismoniy eskirish deb, asosiy vositalarning atmosfera sharoitlari ta’sirida v ulardan foydalanish jarayonida uning moddiy tuzilishida ichki o‘zgarishlar (zanglas chirish) sodir bo‘lganda boshlangich holatining yukrlishiga aytiladi.

Ma’naviy eskirish ikki xil bo‘lishi mumkin. Birinchisi - shu kabi asosiy vositalarni kayta ishlab chiqarishning arzonrokda tushishi natijasida ula qiymatining kamayishi bo‘lsa, ikkinchisi - yangi va ilgorrok asosiy vositalarni jori kilish va ularning texnikaviy jihatdan orkada kolishi natijasida qiymatining pasayr ketishi Hisoblanadi.

Amortizatsiya normasi
Asosiy vositalarga eskirish hisoblashda «Asosiy vositalar» nomli 5-son BHMS hamda O‘zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksiga amal qilish lozim.