Toshkent moliya instituti bugalteriya mavzu: asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar hisobi

Asosiy vositalarni turkumlash va baholash
Asosiy vositalar bajaradigan vazifasiga ko‘ra ishlab chiqarish va noishlab chiqarish vositalariga bo‘linadi. Ishlab chiqarish asosiy vositalari bevosita moddiy ne’matlarni yaratishda ishtirok etadigan vositalaridir, Noishlab chiqarish asosiy vositalari guruhiga uy-joy hamda kommunal-xo‘jalik maishiy xizmat, soglikni saklash, ta’lim va boshqa-larning asosiy vositalari kiritiladi.
Ishlab chiqarish va xo‘jalik faoliyatida asosiy vositalar obyektlardan foydalanish darajasiga ko‘ra quyidagi guruhdarga bo‘linadi:

• foydalanilayotgan;
• zaxirada turgan;
• ishlamayotgan asosiy vositalar.

Asosiy vositalar natural-moddiy tarkibiga ko‘ra quyidagi guruhlarga bulinadi:

• yer;
• yerni obodonlashtirish bo‘yicha kapital sarflar;
• imoratlar;
• inshootlar;
• o‘zatuvchi moslamalar;
• mashina va jihozlar;
• transport vositalari;
• asbob-uskunalar;
• ishlab chiqarish inventarlari;
• xo‘jalik inventarlari;
• ish hayvonlari va maxsuldor chorva;
• ko‘p yillik daraxtlar;
• boshqa asosiy vositalar.

«Asosiy vositalar» nomli 5-son BHMga binoan asosiy vositalar quyidagi baholarda baholanadi:

• Dastlabki qiymat
• Sotish qiymati;
• Tugatish qiymati;
• Qoldik qiymati;
• O‘rnini koplash qiymati.

Dastlabki tsiymat — aktivni harid qilishda xo‘akikatda tulangan pul mablag‘lari yoki uni barpo etishda amalga oshirilgan hakikiy harajatlardir. Harid qilishning hakikiy qiymati asosiy vositani harid qilish va uni ishlatish uchun tayyor holga keltirishda qilingan barcha harajatlarni, ya’ni: harid narxi, yuridik yigimlar va boshqa harajatlarni o‘z ichiga oladi.

• Sotish qiymati asosiy vositalarni bitim paytida manfaatdor taraflar o‘rtasida ayirboshlash mumkin bo‘lgan summadir.
• Tugatilish qiymati chiqib ketishga doir kutilayotgan harajatlarni chi tashlagan holda aktivning foydali xizmati natijasida uni tugatish paytida 1 bo‘ladigan aktivlarning taxmin kilinayotgan qiymati dir.
• Ko‘oldik qiymati aktiv hisob va hisobotda aks ettiriladigan jamgarilgan amortizatsiyani chiqarib tashlangay holda asosiy vositalarning dastlabki yoki joriy qiymati:
• Urnini qoplash qiymati korxona aktivdan keyinchalik foydalanish xis koplashni muljallayotgan summa, shu jumladan tugatilish qiymati.