Toshkent moliya instituti «biznes va tadbirkorlik» kafedrasi

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS 

TA’LIM VAZIRLIGI 

  

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI 

 

 

«BIZNES VA TADBIRKORLIK» KAFEDRASI  

 

  

 

Mavzu  

Bank tizimi. Pul-kredit siyosati 

 

 

 

 

 

TOShKENT -  2016

  

 

---

 

 

 

Reja 

1. Inflyatsiyaning mohiyati va hisoblanish usullari. 

2. Inflyatsiyaning turlari. Talab va taklif inflyatsiyasi. 

3. Inflyatsiya va ishsizlik o’rtasidagi bog’liklik. Fillips egri 

chizig’i. 

4.  Aksilinflyatsiya siyosati va jahon moliyaviy-iqtisodiy 

inqirozi sharoitida uni amalga oshirish xususiyatlari. 

---

 

1. Inflyatsiyaning mohiyati va hisoblanish usullari. 

 

Inflyatsiya  (  lotincha  inflatio  -  shishish,  bo’rtish,  taranglashish)

  –

    ma’lum  davr 

mobaynida  mamlakatda baholar o’rtacha (umumiy) darajasining  barqaror o’sishi, pulning xarid 

qobiliyatini uzoq muddatli pasayishi. Inflyatsiya bozor iqtisodiyotining asosiy izdan chiqaruvchi 

omillari  jumlasiga  kiradi,  uning  sur’ati  qanchalik  yuqori  bo’lsa,  iqtisodiyotga  xavfli  ta’siri 

shunchalik katta bo’ladi. Ayniqsa bir iqtisodiy tizimdan ikkinchi bir iqtisodiy tizimga o’tayotgan 

mamlakatlarda  inflyatsiyaning  iqtisodiyotga  ta’siri  ancha  xavfli.  Chunki,  bu  davr  narxlarning 

erkinlashuvi va shunga muvofiq ularning umumiy  darajasi keskin oshib ketishi bilan bog’liq. 

Ammo  inflyatsiya  davrida  barcha  tovarlarning  baholari  ham  oshavermaydi:  ayrimlariniki 

barqaror bo’lib tursa, ba’zilariniki esa tushishi mumkin.  

 “Inflyatsiya” atamasi ilk bor Shimoliy Amerikada  1861-1865 yillardagi Fuqarolar urushi 

davrida   qo’llanildi. Inflyatsiyaning atamasi muomaladagi qog’oz pul massasining tovarlarning 

real  taklifiga  nisbatan  haddan  ziyod  ko’payib  ketishi  holatini    izohlangan.  .  Ammo 

inflyatsiyaning bunday tavsifi  mukammal emas va uning sabablarini ochib bermaydi. Umuman 

olganda  inflyatsiya  pul  muomalasi  qonunlarining  buzilishi  shakli  sifatida  makroiqtisodiy 

muvozanatning buzilishini, talab va taklif nomutanosibligini  anglatadi. 

Keynschiar  maktabi  namoyondalari  bunday  nomutanosiblikning    sababi  to’liq  bandlik 

sharoitida  talabning  haddan  ziyod  bo’lishida  deb  bilishadi.  Shu  sababli    ular  ishlab  chiqarish 

quvvatlaridan  foydalanish  darajasi  past  bo’lsa  byudjet  taqchilligi  va  qo’shimcha  pul  chiqarish 

yo’li  bilan    xarid  qobiliyatini,  boshqacha  aytganda  yalpi  talabni  ko’paytirish  inflyatsiyaga  olib 

kelmaydi deb hisoblashishadi. 

Neoklassik  yondoshuv  tarafdorlari  inflyatsiyaning  manbai  ishlab  chiqarishning  haddan 

ziyod o’sishida, ishlab chiqarish xarajatlarining ko’payishida deb bilishadi. Demak  keynschilar  

inflyatsiyaga talab tomonidan, neoklassiklar esa taklif tomonidan  yondoshishadi.   

Agar  iqtisodiyotda  tovarlar  va  xizmatlar    massasi  yalpi  talabga  nisbatan  sekinroq  o’ssa, 

yoki  yalpi talab ko’paygani holda o’zgarmasdan tursa, bu nomutanosiblik  baholar darajasining 

ko’tarilishi  orqali  bartaraf  etiladi.  Oqibatda  pul  birligining  xarid  qobiliyati  pasayadi  va  milliy 

iqtisodiyotning qo’shimcha pul massasiga ehtiyoji paydo bo’ladi.  

Inflyatsiya nafaqat pul muomalasining izdan chiqishi, balki  butun takror ishlab chiqarish   

mexanizmining  kasali,  makroiqtisodiy  buzilishlar    natijasidir.  Baholarning  o’sishi,  pul  birligi 

---

xarid qobiliyatining pasayishidan tashqari inflyatsiya namoyon bo’lishining quyidagi uch belgisi 

ham bor. Bular: 

1)

 

valyuta kururslarining o’zgarishi; 

2)

 

 kredit berish shartlarining qimmatlashuv va muddatlarining qisqarishi tomon o’zgarishi; 

3)

 

kundalik ehtiyoj mollaridan iborat iste’mol savati bahosining o’sishi.   

 Inflyatsiya  baho indekslari - deflyator va iste’mol narxlar indeksi yordamida aniqlanadi.  

Baholar    o’rtacha  (umumiy)  darajasining    nisbiy  o’zgarishi