Toshkent moliya instituti "bank ishi" kafedrasi "bank ishi"

Valyuta poziyasisi va nazorati
 
Valyutali banklar chet el valyutasini sotish va sotib olish huquqiga egalar: 
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining «Ochiq valyuta pozitsiyasini yuritish» 
qoidasida ochiq valyuta pozitsiyasi uchun quyidagi limitlar o‘rnatilgan: 
- Ixtiyoriy  valyutada  ochiq  valyuta  pozitsiyasi  limiti  har  bir  operatsion  kun  oxirida 
valyutali banklarda regulyativ kapitalning 5%idan oshmasligi va bankning umumiy ochiq 
valyuta  pozitsiyasining  limiti  har  operatsion  kunning  oxirida  uning  bank  regulyativ 
kapitalining 20%idan oshmasligi lozim; 
- Summali ochiq valyuta pozitsiyasida uzun valyuta pozitsiyasi ko‘rinishi o‘rnatiladi. 
Valyutani sotish va sotib olishda bank faqat ochiq valyuta pozitsiyasidan foydalanmaydi. 
Kun  ora  banklarda  umumiy  valyuta  pozitsiyasi  «Nostro»  schyoti  bo‘yicha  olib  boriladi. 
Quyidagiga  ko‘ra  ular  to‘lovi  foydalanadigan  kungacha  o‘rnatiladi.  Agar  to‘lovlar  kirim 
bilan  qo‘shilib  ketsa,  bir  schyotdan  boshqa  schyotga  mablag‘larni  o‘tkazishda  xatolikka 
yo‘l qo‘yilsa, bunda bank kun ora ochiq maxsus schyot bo‘yicha tekshirish o‘tkazadi. 

---

226 
 
CHet  el  valyutasini  sotish  va  sotib  olishda  bank  valyuta  pozitsiyasi  limitiga  rioya 
qilishi  kerak.  Bank  valyuta  operatsiyalarini  bajarganda  valyuta  operatsiyalarining  bir 
qismini  sarflaydi.  Bunda  bankning  xorijiy  valyutalar  bo‘yicha  majburiyati  va  talablari 
orasidagi nisbat o‘zgaradi. Bankning xorijiy valyutalarni sotish va sotib olish jarayonidagi 
valyutalar  bo‘yicha  talab  va  majburiyatlari  nisbati  holati  banklarning  valyutaviy  holati 
deyiladi. Valyutaviy holat ochiq va yopiq bo‘lishi mumkin. 
Hohlagan  bir  valyuta  bo‘yicha  ochiq  valyuta  pozitsiyasi  deganda  bankning  shu 
xorijiy valyuta bo‘yicha aktivlarining majburiyatlaridan oshgan summasi tushuniladi va u 
uzun  valyuta  pozitsiyasi  deb  yuritiladi.  Bank  valyutani  sotib  olganda  u  uzun  valyuta 
pozitsiyasiga  ega  bo‘ladi  va  uni  shu  valyuta  bo‘yicha  boshqalar  oldida  talabi  oshadi, 
sababi sotgan tomon valyutani etkazib berish majburiyatini olgan. 
Aksincha,  shu  valyuta  bo‘yicha  majburiyatlarning  aktivlardan  oshsa,  ya’ni  xorijiy 
valyutani sotish uni sotib olishdan yuqori bo‘lsa valyuta pozitsiyasi qisqa bo‘ladi. Xorijiy 
valyuta  sotganda  qisqa  valyuta  pozitsiyasi  yuzaga  keladi,  sababi  valyutani  sotib  olgan 
tomongan etkazib berish majburiyati shakllanadi. 
Agar valyuta bo‘yicha talablar va majburiyatlar teng bo‘lsa valyuta pozitsiyasi yopiq 
bo‘ladi. 
Valyuta pozitsiyasining umumiy holati(summasi) deganda barcha valyutalar bo‘yicha 
uchun(qisqa) pozitsiyalar umumiy summasi tushuniladi. 
Agar  bank  operatsion  kun  davomida  valyuta  operatsiyalarini  olib  borishda  ochiq 
valyuta  pozitsiyasi  bo‘yicha  qo‘yilgan  limitdan  ortiq  operatsiya  amalga  oshirgan,  ya’ni 
valyutani  ko‘p  sotib  olgan  bo‘lsa  bo‘lsa,  u  holda  valyuta  pozitsiyasi  ortiq  sotib  olingan 
valyutani sotib yuborish yo‘li bilan balanslashtirib yopiladi. 
Vakolatli  banklar  ochiq  valyuta  pozitsiyasi  limitiga  hisoblangan  foizlar,  ko‘chmas 
mulk,  qimmatli  qog‘ozlar  va  boshqa  moddiy  qiymatliklarni  sotish  yoki  sotib  olish  bilan 
bog‘liq  valyuta  operatsiyalarini  ham  amalga  oshiradi.  Vakolatli  banklar  o‘zlarining 
joylaridagi filiallari uchun ochiq valyuta pozitsiyasining chegarasini mustaqil belgilashlari 
mumkin. Lekin filiallar bo‘yicha belgilangan ochiq valyuta pozitsiyasining yig‘indisi bank 
bo‘yicha uning o‘z mablag‘larining 20%idan oshmasligi lozim. 
Vakolatli  banklar  har  oyda  oyning  3chi  kunigacha  Markaziy  Bankka  o‘zlarining 
ochiq operatsiyalari va unga rioya qilinganligi to‘g‘risida hisobot berishlari lozim. Hisobot 
quyidagi shaklda tuziladi: 
Ochiq valyuta pozitsiyasi limitini hisoblash. 
Aytaylik tijorat bankining regulyativ kapitala miqdori 50.000 so‘m. Bankning xorijiy 
valyutalar bo‘yicha quyidagicha pozitsiyaga ega: