Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Ochiq bozordagi siyosati. Markaziy bankning ochiq bozordagi siyosati - bu davlatning obligatsiyalari, xazina veksellari va boshqa qimmatli qog‘ozlarini yuridik va jismoniy shaxslarga sotishi va sotib olishi bilan bogliq operatsiyalaridir. Markaziy bank davlatning va o‘zining qimmatli qog‘ozlarini sotish orqali iqtisodiyotda pul massasini pasaytiradi. Bu o‘z navbatida milliy valyutaning sotib olish qobiliyatini mustahkamlash va inflyatsiya darajasining pasayishiga olib keladi.

Markaziy bank sotilgan qimmmatli qog'ozlami qayta sotib olish orqali muomaladagi pul massasining oshishiga va tijorat banklarining qo'shimcha pul resurslariga bolgan ehtiyojini qondirishga zamin yaratadi.

Markaziy bank hozirgi kunda Davlatning qisqa muddatli obligat-siyalarini va o‘zining obligatsiyalarini muomalaga chiqarish orqali ochiq bozordagi operatsiyalarini amalga oshiradi. Markaziy bank ushbu operatsiya orqali tijorat banklarining likvidliligiga va qimmatli qog‘ozlaming foiz stavkasiga ta’sir qiladi. Markaziy bank obligatsiyalari va davlatning qimmatli qog‘ozlarini sotish iqtisodiyotda pul massasini kamaytiradi, ulami muomaladan qaytarib sotib olish esa teskari natijani beradi.

Markaziy bankning ochiq bozordagi operatsiyalari orqali pul-kredit siyosatini amalga oshirishning samarali usullaridan biri hisoblanib, mamlakatning pul va fond bozoriga bevosita ta’sir ko^satadi, shuningdek, milliy iqtisodiyotda muhim ahamiyat kasb etadi.

Markaziy bank va hukumat tomonidan chiqariladigan qimmatli qogbzlar eng awalo ta’minlanganligi va foizining nisbatan yuqoriligi ulaming jozibadorligini oshiradi va yuridik hamda jismoniy shaxslami sotib olishga undaydi.

Shuningdek, ushbu qimmatli qogbzlarga fond bozorlarida talabning yuqoriligini ta’minlashga erishish, ulami sotib oluvchilaming likvidli aktivlarining hajmini ortishiga xizmat qiladi. Shu bois, investorlarda qo‘shimcha mablaglarga zaruriyat tugllganda ulami fond bozorlarida qiyinchiliklarsiz sotish orqali talabini qondirish imkoniyatiga egadirlar.

Shu bilan birga, ochiq bozordagi operatsiyalar o‘zining zaif jihatlariga ham ega. Birinchidan, iqtisodiyotda inflyatsiyaning mavjudligi yuridik va jismoniy shaxslarda davlatning va Markaziy bankning qimmatli qog‘ozlarini sotib olishga bolgan manfaatdorligini tushirib yuboradi. Ikkinchidan, qimmatli qog‘ozlaming qaytarish muddati yetib kelganda ularga tolanadigan foizlar bilan qaytarib sotib olinishi mamlakatda dastlabki pul massasini ortishiga olib keladi, qimmatli qogbzlarga tolanayotgan foizlaming hajmi tovarlar bilan ta’minlanmagan bo Isa iqtisodiyotda baho va inflyatsiya darajasining oshishiga zamin yaratadi.

Hukumat tomonidan chiqarilgan qimmatli qog‘ozlardan tushgan mablaglar asosan davlatning strategik ahamiyatga ega bolgan vazifalarini bajarishga va byudjet taqchilligini qoplashga yolialtiriladi. Davlat byudjetining taqchilligini noinflyatsion qoplash manbasi bolgan qisqa muddatli obligatsiyalar (DQMO) 1996 yil mart oyidan muomalaga chiqarildi.

Markaziy bank 1998 yil yanvardan boshlab ikkilamchi bozorda davlatning qisqa muddatli obligatsiyalarini sotish va sotib olish operatsiyalarini olkaza boshladi⁷².

Markaziy bankning ochiq bozordagi operatsiyalari fO^bekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan Davlat qisqa muddatli obligatsiyalari bilan REPO bitimlarini amalga oshirish to‘g‘risida» muvaqqat Nizom, «0‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining yuridik shaxslar uchun obligatsiyalarini chiqarish va ular muomalasi to‘g‘risida», «O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining jismoniy shaxslar uchun obligatsiyalami chiqarish va ular muomalasi to‘g‘risida»> «O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan banklarga lombard krediti berish tartibi to‘g‘risida nizom» va boshqa meyoriy hujjatlar asosida tartibga solinadi.