Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Tijorat banklariga nisbatan o'matilgan majburiy zaxira siyosati. Markaziy bankning pul-kredit siyosatini asosiylaridan biri tijorat banklariga o^<matgan majburiy zahiralar siyosati hisoblanadi. Markaziy bank ushbu siyosati orqali, birinchidan, banklaming resurslarini chegaralashi natijasida iqtisodiyotda pul massasini tartibga soladi, ikkinchidan, bank iqtisodiy jihatdan tolovga layoqatsiz holatiga tushib qolgan paytda, qisman bolsada uning mijozlarining manfaatlarini himoya qiladi.

Tijorat banklari majburiy zaxiralarga mablag‘ni «0‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida»gi Qonunning 28 - moddasi, «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi Qonunning 24 - moddasiga asosan Markaziy bank tomonidan 2000 yil 25 mart da ishlab chiqilgan «Banklar tomonidan Markaziy bankda majburiy zaxiralami deponentlash tartibi to‘g‘risida»gi 449 - sonli Nizom asosida olkazadi.

Majburiy zaxiralaming obyektlari bo lib, tijorat banklari tomonidan jalb qilingan mablaglari hisoblanadi. Banklar chet - el valyutasidagi mablaglar, jismoniy shaxslar depozitlari, depozit va jamg‘arma sertifikatlari, ipoteka obligatsiyalari chiqarish yoli bilan jalb qilingan mablaglar hisobidan zaxiralami amalga oshirmaydi.

Banklar yoki ulaming filiallari har bir oy boshlangandan solig uch ish kuni mobaynida Markaziy bankning hududiy Bosh boshqarmasiga bank rahbari va bosh buxgalteri imzolagan majburiy zaxiralar hisob- kitobini taqdim etadi. Bunda bankning jalb qilingan mablaglarining hajmi oshishi natijasida zaxiraga qo‘shimcha olkazish yoki jalb qilingan mablaglar hajmining kamayishi natijasida oldin zaxiraga olkazilgan summaning bir qismini qaytarish zarurligi ko‘rsatiladi.

Markaziy bankning hududiy Boshqarmalari har oyning 8-kunigacha banklar tomonidan majburiy zaxiralami deponentlashga doir talablar bajarilishi to‘g‘risida hisob- kitobni Markaziy bankka taqdim etadi.

Tijorat bankida majburiy zaxiralar summasi 10309 - «Markaziy bankdagi majburiy zaxira hisobvaragl» da hisobga olinadi. Markaziy bankda esa ushbu summa 21312 - hisobvaraqda yuritiladi.

Markaziy bank o‘z faoliyatini boshlagandan buyon mamlakatda samarali majburiy zaxiralar siyosatini olib bormoqda, buning natijasida tijorat banklarining jalb qilingan mablaglariga nisbatan o'matilgan majburiy zaxiralarining me’yori pasayib borish tendentsiyasiga ega bolgan.