Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Tijorat banklarini qayta moliyalash siyosati (hisob stavkasi), Bozor iqtisodiyotining doimiy ravishda rivojlanib va takomillashib borishi iqtisodiyotda qo‘shimcha pul resurslariga bolgan talabni keltirib chiqaradi. Tijorat banklari xojalik yurituvchi subyektlarining moliyaviy resurslariga bolgan talabini iqtisodiyotda vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglarini o‘ziga jalb qilish orqali qondiradi.

Xojalik yurituvchi subyektlaming ushbu talabining o‘z vaqtida va past kredit foizlari asosida ta’minlanmasligi mamlakat iqtisodiyotining rivojiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Albatta, bu jarayonni iqtisodiyotda pul taqchilligi sifatida ham izohlash mumkin. Bir jihatdan, iqtisodiyotda vujudga kelgan pul taqchilligi milliy valyutaning inflyatsiya darajasini pasayishiga olib keladi, lekin iqtisodiyotda pul taqchilligi darajasining ortib borishi ishlab chiqarish sur’atining pasayishi va ishsizlik darajasining oshishi kabi xavfli ijtimoiy-iqtisodiy tanglikni keltirib chiqaradi. Markaziy bank aynan mana shunday ijtimoiy-iqtisodiy xavfni tijorat banklarining qo‘shimcha moliyaviy resurslarga bolgan talabini o‘zining qayta moliyalash siyosati orqali bartaraf etadi. Ya’ni, Markaziy bank tijorat banklariga arzon moliyaviy resurslarini berishi orqali iqtisodiyotda pul massasi va tovar massasi o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlaydi.

Demak, Markaziy bank qayta moliyalash siyosati orqali niamlakatdagi pul resurslari bozoridagi foiz stavkasiga ta’sir etib, miliy valyutaning barqarorligini mustahkamlaydi. Chunki qayta moliyalash stavkasining pasaytirilishi iqtisodiyotda pul massasining ortishiga, aksincha uning oshirilishi esa tijorat banklarining pul resurslariga bolgan talabini kamayishi natijasida iqtisodiyotda pul massasining pasayishiga olib keladi.

Markaziy bank qayta moliyalash stavkasi orqali faqat pul bozoriga emas, balki mamlakat fond bozoriga ham ta’sir olkazadi. Qayta moliyalash stavkasining ortishi pul bozoridagi depozit mablaglaming foizini va bank krediti foizining oshishiga olib keladi. Pul bozorida depozit mablaglaming va bank krediti foizining ortishi o‘z navbatida fond bozorida qimmatli qog'ozlarga bolgan talabning pasayishiga va ulaming taklifini ortishiga olib keladi. Chunki pul bozorida depozit mablaglarga tolanadigan foizlar miqdorining ortishi pul bozori ishtirokchilarini to‘g‘ridan to‘g‘ri moliyalashtirishga bolgan manfaatdorligini oshiradi.