Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Ko‘rsatkichlar
Summasi
AKTIVLAR
Kassadagi naqd pullar va boshqa tolov hujjatlari	26 825
Bankdan olinishi lozim bolgan mablaglar	57 390
Olinishi lozim bolgan hisoblangan foizlar	102 889
Sotib olingan debitorlik qarzlar - faktoring	0
Kreditlar, sof	2 427 205
Asosiy vositalar, sof	24 834
Boshqa aktivlar	64 029
Jami aktivlar	2 703 172
MAJBURIYATLAR VA KAPITAL
MAJBURIYATLAR
Tolanishi lozim bolgan kreditlar	1 363 569
To'lanishi lozim bolgan hisoblangan soliqlar	19 671
Boshqa majburiyatlar	26 895
Jami majburiyatlar	1 410 135
KAPITAL
Ustav kapitali	1 001 043
Taqsimlanmagan foyda	360
Joriy yil foydasi (zarar)	291 634
Jami kapital	1 293 037
Jami majburiyatlar va kapital	2 703 172

Dastlab “Mikrokredit tashkilotlari faoliyatini litsenziyalash tartibi to‘g‘risida”gi nizom asosida mikrokredit tashkilotlari ustav fondining eng kam miqdori 20 ming yevro ekvivalentda - Toshkent shahrida tuzilayotgan mikrokredit tashkilotlari uchun, 10 ming yevro ekvivalentda - boshqa aholi punktlarida tuzilayotgan mikrokredit tashkilotlari uchun belgilandi.

“Mega-investment plyus mikrokredit tashkiloti”
MChJning 2016 yil yakuni bo'yicha moliyaviy natijalari
to‘g*risidagi hisoboti

rntng so ‘m hisobida

Ko'rsatkichlar	Summast
1. FOIZLI DAROMADLAR
Jismoniy shaxslarga berilgan mikroqarzlar boyicha foizli daromadlar	1 292 067
Jami foizli daromadlar	1 292 067
2. FOIZLI XARAJATLAR	0
Kreditlar boyicha ko‘rilishi mumkin bolgan zararlami baholashgacha bolgan sof foizli daromadlar	969 680
Kreditlar boyicha ko‘rilishi mumkin bolgan zararlar baholangandan soYig sof foizli daromadlar	969 680
3. FOIZSIZ DAROMADLAR
Boshqa foizsiz daromadlar	19 680
Jami foizsiz daromadlar	19 680
1. FOIZSIZ XARAJATLAR
Ko‘rsatilgan xizmatlar va vositachilik xarajatlari	46 747
Jami foizsiz xarajatlar	46 747
2. OPERATSION XARAJATLARGACHA SOF FOYDA	942 414
3. OPERATSION XARAJATLAR
Xodimlar ish haqi va ular uchun qilingan boshqa xarajatlar	110 169
Ijara va ta’minot xarajatlari	63 357
Xizmat safari va transport xaijatlari	3 217
Ma’muriy xarajatlar	4 813
Eskirish xarajatlari	9 832
Sug'urta, soliq va boshqa xarajatlar	49 232
Jami operatsion xarajatlar	240 620
4. KREDITLAR BILAN BOG'LIQ BO‘LMAGAN KO'RILISHI MUMKIN BO'LGAN ZARARLARNI BAHOLASH
5. FOYDA SOLIG‘1 VA BOSHQA TUZATISHLARGACHA BO‘LGAN SOF FOYDA	701 794
6. FOYDA SOLIG‘1	67 161
10. TUZATISHLARGChA BO'LGAN FOYDA	634 633
FOYDAGACHA BO'LGAN TUZATISHLAR, SOF	-389 000
15. SOF FOYDA	245 633

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 12 sentyabrdagi "Respublika bank tizimini yanada rivojlantirish va barqarorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3270-sonli Qaroriga asosan 2017 yil 1 oktabrdan mikrokredit tashkilotlari ustav kapitalining minimal miqdori - 2,0 mlrd so‘m etib belgilandi.

Mikrokredit tashkiloti filial tashkil qilish uchun:

• 
  qoniqarli moliyaviy holatga ega bolishi;
  
• 
  qonun hujjatlari va Markaziy bankning talablariga javob berishi;
  
• 
  mikrokredit tashkiloti kunlik jamlama buxgalteriya balansini tuzish uchun kerakli dasturiy-texnik vositalarga hamda malakali buxgalteriya xodimlariga ega bolishi;
  
• 
  mikrokredit tashkiloti litsenziya olingan kun dan boshlab kamida ikki yildan ziyod o‘z faoliyatini amalga oshirgan bolishi;
  
• 
  Markaziy bank talablariga javob beradigan tegishli xonalar va uskunalarga ega bolishi lozim.
  

Mikrokredit tashkiloti quyidagi holatlarda qoniqarli moliyaviy holatga ega deb topiladi:

• 
  joriy yil natijalariga ko‘ra sof foydaga ega bolganda;
  
• 
  muddati oligan kreditlaming summasi oxirgi bir yil davomida mikrokredit tashkiloti kredit portfelining 5% dan kam miqdorini tashkil etganda;
  
• 
  mikrokredit tashkilotining jami kapitalidan ustav fondi va tekinga olingan mulklar chegirilgandan so‘ng qolgan kapitali oxirgi bir yil davomida mikrokredit tashkiloti aktivlarining kamida 10% ni tashkil etganda mikrokredit tashkilotlari o‘z filiallarini tashkil etishi mumkin boladi.
  

4. 
   Lombardlar va ulaming tashkil topishi
   

Lombardlar - ixtisoslashgan tijorat tashkiloti bo lib, asosiy faoliyati fuqarolaming harakatdagi mulklari garovi ostida, qisqa muddatli kreditlar berish va buyumlami saqlash bilan shuglillanadi. Lombardlaming ixtisoslashganlik darajasiga qarab buyumlar, oltin buyumlar va avtoulovlar garov sifatida qabul qilinadi. Buyumlar tomonlaming o‘zaro kelishuvi asosida baholanadi. Lombard va kredit oluvchi shaxs o‘rtasida tuzilgan shartnoma asosida kredit beriladi.

Dastlabki lombardlar XV asrlarda Fransiyaning Lombard shahrida savdogarlar tomonidan tashkil etilgan. Hozirgi kunda amaliyotda qollanilib kelinayotgan “lombard” termini shu tariqa paydo bolgan.

Lombardlaming o‘ziga xos xususiyatlaridan biri shundaki, ushbu muassasalar mijozning ehtiyoji uchun zarur bolgan summani juda tez fursatda berish imkoniyatiga egaligidir. Bunda lombard va qarz oluvchi o‘rtasida, ko‘pchilik hollarda qimmatbaho buyumlar garov sifatida foydalaniladi. Lombard tashkiloti berilgan kredit uchun undirilishi lozim bolgan foiz tolovini, ko^chilik hollarda, oldindan kredit summasidan chegirib qoladi.

Lombard kredit uchun hisoblanadigan foiz summalari quyidagi tartibda hisoblanadi.

Masalan, kredit summasi - 1,0 mln sohi, oylik foiz tolovi - 3 %, kreditdan foydalanish muddati - 20 kun.

Kredit summasidan kelib chiqib, ushbu kredit summasiga nisbatan tolanadigan foiz tolovi quyidagicha aniqlanadi: 1000000*0,003*20=60000 so hi. Ohbekistonda lombardlar bank tizimining ikkinchi pog‘onasidagi kredit muassasalari tarkibiga kiradi.

Bobga oid savollar

1. 
   Mikromoliyaviy tashkilotlaming mohiyati.
   
2. 
   Kredit uyushmalari va ulaming vazifalari.
   
3. 
   Kredit uyushmalarini tashkil etishga qo^ilgan talablar.
   
4. 
   Kredit uyushmalari aktiv operatsiyalari.
   
5. 
   Kredit uyushmalari passiv operatsiyalari.
   
6. 
   Kredit uyushmalarining daromadlari.
   
7. 
   Kredit uyushmalarining xarajatlari.
   
8. 
   Lombardlaming tashkil etishning zarurligi.
   
9. 
   Lombardiarni royxatga olish va litsenziya berish.
   
10. 
    Lombardlarning kredit operatsiyalari.
    

Bobga oid testlar

1. Mikromoliyalash tashkilotlari bank tizimining qanday bo⁽g⁽iniga kiradi?

1. 
   Birinchi bo‘g‘iniga.
   
2. 
   Ikkinchi bo‘g‘iniga.
   

4. 
   Uchinchi bo‘glniga.
   
5. 
   To ‘rt in chi bo‘g‘iniga.
   

2.O‘zbekiston qonunchilik hujjatlari asosida mikromoliyalash tashkilotlari tarkibi qanday javobda toiiq keltirilgan?

1. 
   Banklar, kredit uyushmalari, lombardlar va boshqa kredit tashkilotlari.
   
2. 
   Banklar, mikrokredit tashkilotlari, lombardlar va boshqa kredit tashkilotlari.
   

4. 
   Kredit uyushmalari, mikrokredit tashkilotlari, lombardlar va boshqa kredit tashkilotlari.
   
5. 
   Banklar, kredit uyushmalari, mikrokredit tashkilotlari, lombardlar va boshqa kredit tashkilotlari.
   

3. 
   Qanday tashkilot mikromoliyalash tashkilotlari tarkibida asosiy moliya muassasi hisoblanadi?
   

1. 
   Mikrokredit tashkilotlari.
   
2. 
   Kredit uyushmalari.
   

D. Lombardlar.

E. Jamg'arma kassalari.

3. 
   Kredit uyushmalari dastlab qachon va qaerda tashkil etilgan?
   

1. 
   1844 yilda Angliyaning Rochdeyl shahrida.
   
2. 
   1845 yilda Fransiyaning Parij shahrida.
   

4. 
   1846 yilda AQShning Loiziana shtatida.
   
5. 
   1847 yilda Germaniyaning Doychi shaxrida.
   

3. 
   Kredit uyushmalarining passiv operatsiyatari:
   

1. 
   Ularga daromad keltiradi.
   
2. 
   Ularni xarajat qilishga undaydi.
   

4. 
   Riskli operatsiyalar hisoblanadi.
   
5. 
   Aktiv operatsiyalar hisoblanadi.
   

3. 
   Kredit uyushmalarining aktiv operatsiyalari:
   

1. 
   Ularga daromad keltiradi.
   
2. 
   Ulami xarajat qilishga undaydi.
   

4. 
   Risksiz operatsiyalar hisoblanadi.
   
5. 
   Passiv operatsiyalar hisoblanadi.
   

3. 
   Lombardlar qanday moliya muassasa hisoblanadi?
   

1. 
   Tijorat - moHyaviy muassasa.
   
2. 
   Hisob-kitoblami arnalga oshiruvchi tashkilot.
   

4. 
   Vositachi - moliyaviy muassasa hisoblanadi.
   
5. 
   Ixtisoslashgan tijorat tashkiloti.
   

3. 
   Lombardlar faoliyatini qanday tashkilot ro'yxatga oladi va litsenziyalaydi?
   

1. 
   Markaziy bank.
   
2. 
   Adliya vazirligi.
   

4. 
   Moliya vazirligi.
   
5. 
   Banklar asotsiatsiyasi.
   

18. 
    BOB. BANK INQIROZLARI
    

1. 
   Bank inqirozlarining kelib chiqish sabablari
   

Наг qanday inqiroz shuningdek, bank inqirozi ham iqtisodiy jarayonlaming buzilishi natijasida yuzaga keladi. U milliy daromadlami yo‘qotilishi natijasida iqtisodiy va moliyaviy mexanizm funksiyalarini samarali amal qilishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bank tizimi istalgan iqtisodiyotning pul, moliya, kredit tizimlarining bir qismi hisoblanib, unda inqirozlar ichki va tashqi omillar yoki boshqa tizimlar ta’sirida yuzaga kelishi mumkin.

Bank inqirozlarining kelib chiqish sabablari bir qator olimlar tomonidan uzoq yillar mobaynida turilicha muhokama qilinib kelingan. Bu xususida ilk qarashlar asosan omonatchilar, bank mijojozlari va aksiyadorlari tomonidan vahima (panika) qilish natijasida pul mablaglari (omonatlari)ni banklardan yoppasiga olish orqali banklaming likvidlilik darajasiga asossiz ravishda ta’sir etishi bilan bogliqdir.

Omonatchilar, bank mijojozlari va aksiyadorlarning bunday harakati banklar likvidlilik holatiga salbiy ta’sir etadi. Natijada banklarga jiddiy moliyaviy bosim oqibatida banklar aktivlarni sotishga majbur boladi. Agarda mavjud siyosatni o‘zgartirish orqali bank inqirozlarining oldi olinmasa, ular tizimli hamda tashqi omillar ta’siri ostiga ham tushib qolishi ehtimoldan holi emas.

Bank inqirozlari xususidagi keyingi qarashlar banklaming tolov qobiliyatiga ega bolmaslik holatini keltirib chiqaruvchi balans aktiv qismidagi yo‘qotishlarga asoslanadi. Banklar aktivlari sifatida uzoq muddat davomida yo‘qotishlaming mavjud bolishi, odatda noho'sh makroiqtisodiy jarayonlar, bozor tangligi, hukumat siyosati (yoki aralashuvi) va firibgarliklar bilan bogliqdir. Shuningdek, mazkur qarashlarning aksariyati iqtisodiyot tamoyillaridagi o‘zgarishlar hamda biznes sikllarining tabiiy mahsuli ekanligiga asoslanadi.

Bank inqirozlarining makroiqtisodiy nuqtai-nazardan kelib chiqishi nobarqaror makroiqtisodiy siyosat, global moliyaviy shart-sharoitlar va valyuta kurslari ayriboshlash mexanizmiga oid muammolarga bogliq. Haddan ortiq pul- kredit ekspansionistik siyosati va fiksal siyosat kredit inqirozini, qarzlami haddan ortiq ko‘p jalb qilish va real aktivlarga investitsiyalami safarbar qilish bank aktivlari sifatining pasayishiga olib keladi.

Amerikalik iqtisodchi olimlar Karmen M. Reynxart va Kennet S. Rogoff bank inqirozlari kelib chiqishining ilk sabablari sifatida kredit inqirozlari va aktivlar narxi bilan bogliq pufak (ко‘pik)laming vujudga kelishini koYsatib otadilar.⁸⁶ Bu kabi makroiqtisodiy tanglikni iqtisodiyoti rivojlanayotgan mamlakatlarda kuzatish mumkin. Iqtisodi­yoti rivojlanayotgan mamlakatlar boshqa mamlakatlardan qisqa muddatli xorijiy valyutadagi qarzlami jalb qilish orqali valyuta kursining qadrsizlanishi, xalqaro bozorda foiz stavkalarining oshishi va xalqaro savdo shartlarining 0‘zgarishi natijasida yuqori kredit riskini vujudga keltiradi.

Misol uchun, 1980 yillarda G‘arb mamlakatlari banklari Lotin Amerikasi mamlakatlariga iqtisodiy o‘sishni ta’miniash va joriy operatsiyalar boyicha defitsitni qoplash maqsadida katta miqdorda qarzlar (AQSh dollaridajni ajratadi. Katta miqdordagi xorijiy mablaglaming oqib kelishi qarzdor mamlakatlarda real amalmashuv kursining keskin oshishiga olib kelib, bir qancha qarzdorlaming defolt holatiga kelishiga sabab boldi. Natijada mazkur inqiroz 800 mlrd. AQSh dollaridagi umumiy qarz mablaglarining 250 mlrd. AQSh dollaridan voz kechish orqali yakun topdi.

Bank inqirozlari kelib chiqish sabablarini bir qancha omillar orqali yaqqolroq yoritib o^tishga harakat qilamiz.