Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

O‘z mablag‘lari manbasi: 

  umumiy kapital 
Asosiy (birinchi darajali) kapital: 

  ustav kapitali; 

  emission daromad; 

  maxsus zaxiralar; 

  taqsimlanmagan foyda. 
Qo‘shimcha (ikkinchi darajali) kapital: 

  joriy yilning sof foydasi; 

  qayta baholash zaxirasi; 

  subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari; 

  sho‘ba korxonalarga qilingan quyilmalar. 
Yuqoridan  ko‘rinib  turibdiki,  tijorat  banklari  regulyativ  kapitali 
birinchi  va  ikkinchi  darajali  kapitaldan  tashkil  topadi.  Iqtisodiy  adabi-

---

282 
yotlar, me’yoriy hujjatlar va Bazel andozalariga ko‘ra birinchi darajali 
kapital asosiy kapital sifatida ham e’tirof etiladi.  
Tijorat  banklari  asosiy  (birinchi  darajali)  kapitali  xalqaro  Bazel 
andozalariga  asosan  ustav  kapitalining  to‘langan  qismi,  muddatsiz 
nekumulyativ  imtiyozli  aksiyalar,  emission  daromad,  sof  foyda  hiso-
bidan  shakllantirilgan  zaxira  summalari  va  o‘tgan  yillarning  taqsim-
lanmagan foydasidan tashkil topadi. 
Tijorat  banklari  ikkinchi  darajali  (qo‘shimcha)  kapitali  kreditlar-
dan  ko‘riladigan  zararlarni  qoplashga  mo‘ljallangan  zaxiraning  riskka 
tortilgan aktivlar miqdori 1,25 foizidan oshib ketmaydigan qismi, qayta 
baholash  zaxirasi,  subordinatsiyalashgan  qarz  majburiyatlari  va 
konsolidatsiyalashgan  sho‘’ba  korxonalarini  tashkil  etish  maqsadiga 
yo‘naltirilgan qo‘yilmalarni o‘z ichiga oladi. 
 
O‘zbekiston  tijorat  banklari  kapitalining  tarkibi  va  uning 
etarliligiga qo‘yilgan talablar Markaziy bankning 2015 yil 14 iyuldagi 
“Tijorat  banklari  kapitalining  monandligiga  qo‘yiladigan  talablar 
to‘g‘risida”gi Nizomi asosida tartibga solinadi.  
O‘zbekiston  tijorat  banklari  birinchi  darajali  kapitali  tarkibiga 
xalqaro Bazel andozalaridan farqli o‘laroq, bankning ustav kapitalidagi 
valyuta  qismiga  teng  bo‘lgan  valyuta  aktivlarini  qayta  baholanish 
hisobiga  tashkil  etilgan  devalvatsiya  zaxirasi  alohida  manba  sifatida 
e’tirof etiladi. Shuningdek, tijorat banklarining joriy yildagi sof foydasi 
ikkinchi darajali kapitali tarkibiga kiritilgan.  
Mazkur  paragrafning  poyonida  ta’kidlash  mumkinki,  tijorat 
banklari passiv operatsiyalari natijasida aktiv operatsiyalar uchun zarur 
bo‘lgan  resurslarni  shakllantiradi,  banklarning  passiv  operatsiyalari 
xarajatlarni keltirib chiqaradi.