Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Jalb qilingan mablag‘larning manbasi: 
Depozitlar: 

  chaqirib olinguncha saqlanadigan depozitlar; 

  muddatli depozitlar; 

  jamg‘arma depozitlar.  
Xalqaro  bank  amaliyotida  bank  resurslari  tarkibida  depozit 
mablag‘lar,  ayniqsa  muddatli  depozitlar  asosiy  ulushni  tashkil  etadi. 
Bank  resurslari  tarkibida  muddatli  depozitlar  ulushining  yuqoriligi 
banklarning  moliyaviy  barqarorligini  mustahkamlashga  va  to‘lovga 
layoqatliligini ta’minlashga bevosita ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.  
Ta’kidlash  lozimki,  respublikamiz  tijorat  banklari  resurslari 
tarkibida  muddatli  mablag‘larning  ulushi  o‘sib  borish  tendentsiyasiga 
ega bo‘lib, ushbu ko‘rsatkich 2001 yil 1 yanvar holatiga taxminan 7 – 8 
foizni tashkil etgani holda, 2008 yil 1 yanvar holatiga 17 foizga, 2018 
yil 1 yanvar holatiga 30 – 35 foizni tashkil etgan.  

---

280 
Depozitsiz mablag‘lar: 

 
banklararo kredit resurslari; 

 
hukumat hisobvaraqlaridagi vaqtincha bo‘sh mablag‘lar; 

 
tijorat banklaridan olingan resurslar; 

 
boshqa mablag‘lar. 
Banklarning  depozit  bo‘lmagan  mablag‘lari  tarkibida  moliya 
bozoridan  jalb  qilingan  banklararo  kredit  resurslari  asosiy  salmoqni 
egallaydi.  Banklararo  kreditlar  asosan  qisqa  muddatli  xarakterga  ega 
bo‘lib,  odatda  ushbu  kreditlarni  berish  va  olish  jarayoni  o‘zining 
tezkorligi bilan muhim ahamiyatga ega. Ushbu jarayon bo‘yicha asosiy 
operatsiyalar  banklarning  vakillik  hisobvaraqlari  doirasida  amalga 
oshiriladi.  Ya’ni,  tijorat  banklari  o‘zaro  kelishuvga  erishganda 
mablag‘lar  vakillik  hisobvaraqlari  orqali  o‘tkazib  beriladi.  Shu  bilan 
birga, ushbu kreditlar tijorat banklari uchun nisbatan arzon va muddati 
jihatidan «uzun» mablag‘lar hisoblanadi. 
Xalqaro  bank  amaliyotida  banklarning  depozit  bo‘lmagan 
resurslari  tarkibida  asosiy  yirik  manbalardan  biri  qimmatli  qog‘ozlar 
hisoblanadi.  Banklar  moliyaviy  resurslarni  shakllantirish  maqsadida 
aksiya,  obligatsiya,  depozit  va  jamg‘arma  sertifikatlarni  muomalaga 
chiqaradi.  Shuningdek,  tijorat  banklari  uzoq  muddatli  resurslarini 
shakllantirishda  ipoteka  va  subordinar  qimmatli  qog‘ozlari  muhim 
o‘rin  tutadi.  Banklarning  qimmatli  qog‘ozlarni  muomalaga  chiqarish 
orqali  resurslarni  shakllantirish  bilan  bog‘liq  operatsiyalarini  ikkita 
guruhga ajratish maqsadga muvofiq.  
Birinchi  guruhga,  tijorat  banklari  ustav  va  qo‘shimcha  kapitalini 
shakllantirish  maqsadida  aksiya  va  subordinar  qimmatli  qog‘ozlarni 
muomalaga  chiqarish  bo‘yicha  operatsiyalari,  ikkinchi  guruhga  esa 
qisqa  va  uzoq  muddatli  resurslarga  bo‘lgan  ehtiyojini  qoplash  uchun 
obligatsiya  va  ipoteka  qimmatli  qog‘ozlari,  depozit  va  jamg‘arma 
sertifikatlari bilan bog‘liq operatsiyalari kiradi.