Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
valyuta operatsiyalari
 
bevosita xorijiy mamlakatlar 
milliy valyutasini oldi – sotdisi bilan bog‘liq operatsiyalar hisoblanib, 
milliy valyutaning xorijiy valyutalarga nisbatan kursini o‘zgarishi 
hisobiga foyda yoki zarar ko‘rishi mumkin. 
Banklar yirik va yuqori darajadagi to‘lov qobiliyatiga ega 
moliyaviy muassasa sifatida kompaniya, korporatsiya va boshqalarga 
uchinchi shaxs sifatida 
kafolatlar
 
berishi mumkin. Albatta, berilgan 
kafolatlar evaziga banklar ma’lum darajadagi foydani olishni 
rejalashtiradi.
Yuqorida qayd eilganlarga asoslanib, banklarning aktiv operat-
siyalarini to‘rtta guruhga ajratish mumkin. 
1. Erkin zahiralar – bunga kassadagi naqd pullar, Markaziy bank-
dagi vakillik hisobvaraqlaridagi qoldiqlar, boshqa kredit tashkilot-

---

284 
larning vakillik hisobvaraqlaridagi mablag‘lar. Erkin zahirlar yuqori 
likvidli mablag‘lar hisoblanib, bankka qisman yoki umuman daromad 
keltirmaydi. 
2. Berilgan kreditlar va depozit ko‘rinishida boshqa moliya muas-
sasalariga, shuningdek Markaziy bankka joylashtirilgan mablag‘lar. 
3. Investitsiyalar – bu bankning qimmatli qog‘ozlarga va 
nomoddiy aktivlarga, shuningdek pay ko‘rinishida xo‘jalik faoliyatiga 
yo‘naltirilgan resurslari. 
4. Bankning o‘ziga (ichki investitsiyalar) moddiy va nomoddiy 
aktivlarga yo‘naltirilgan mablag‘lari. Bunga bank faoliyatini tashkil 
etish uchun zarur bo‘lgan binolar, jihozlar va boshqa uskunalar kiradi.
Tijorat banklarining daromadi bankning 2 va 3 guruhiga kiruvchi 
aktiv operatsiyalari hisobidan tashkil topib, bank aktivlarining risk 
darajasi qancha yuqori bo‘lsa, ushbu operatsiyalardan kelayotgan 
daromadlar miqdori ham shuncha yuqori bo‘ladi va aksincha.
Demak, banklarning aktiv operatsiyalari daromad keltirish 
darajasiga qarab: 

Daromad keltiradigan (kredit va investitsiyalar) aktivlar va 
daromad keltirmaydigan (erkin zaxiralar, moddiy) aktivlarga bo‘linadi. 

Aktivlar Markaziy bankning 2015 yil 13 iyundagi 14/5-sonli 
qarori bilan tasdiqlangan “Tijorat banklarida aktivlar sifatini tasniflash 
va aktivlar bo‘yicha ehtimoliy yo‘qotishlarni qoplash uchun zaxiralar 
shakllantirish hamda ulardan foydalanish to‘g‘risida”gi Nizomga 
asosan banklarning aktivlari sifatiga ko‘ra: 
standart; 
substandart; 
qoniqarsiz; 
shubhali; 
umidsiz toifalarga tasniflanadi.
Aktivlar