Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
 
8.3. Denominatsiya va nullifikatsiyaning mohiyati hamda 
ularni qo‘llash tartibi 
 
Denominatsiya o‘z mohiyatiga asosan milliy pul birligidagi 
ortiqcha nollarni olib tashlab muomalaga yangi pullarni chiqarishdan 
iborat. Denominatsiya usulida Rossiya (3 dona nolni olib tashladi) va 
Turkiya (liradan 6 dona nolni olib tashladi) xukumatlari foydalanishdi. 

---

149 
Inflyatsion jarayonlarni davlat tomonidan tartibga solib turish o‘z 
mohiyatiga asosan mamlakatda mahsulotlar, bajarilgan ishlar, ko‘rsati-
ladigan xizmatlarga bo‘lgan narx-navolarni o‘sib borishini cheklash va 
pul tizimini barqarorlashtirish maqsadida davlat tomonidan aniq chora-
tadbirlarni amalga oshirishdan iborat. Ushbu chora-tadbirlar ikki 
yo‘nalishda olib boriladi: 
Deinflyatsion siyosat
. Ushbu siyosat mamlakatda pulga bo‘lgan 
talabni pul-kredit va moliya mexanizmlari yordamida tartibga solib 
turiladi. Deinflyatsion siyosat davlat xarajatlarini qisqartirish, kreditlar 
uchun foiz stavkalarini oshirish, soliq yukini kuchaytirish (soliqlar soni 
va ularni foiz stavkalarini ko‘tarish) va pul massasini cheklashni o‘z 
ichiga oladi. Shuni ta’kidlash lozimki, deinflyatsion siyosat 
mamlakatdagi iqtisodiy o‘sishni sekinlashuviga sabab bo‘ladi. 
Daromadlar siyosati
. Ushbu siyosat olib borishda davlat tomoni-
dan mahsulotlar, ko‘rsatilgan xizmatlar, bajarilgan ishlarga bo‘lgan 
narx-navo va ish haqi ustidan birdaniga nazorat yuritiladi hamda ularni 
o‘sishini ma’lum chegarasi o‘rnatiladi yoki butunlay “muzlatib” 
qo‘yiladi. Daromadlar siyosati o‘z mohiyatiga ko‘ra qat’iy siyosat 
hisoblanadi va u aholi o‘rtasida norozilikni kelib chiqarishi mumkin. 
Lekin inflyatsiya bilan kurashishda ayrim mamlakatlarda daromadlar 
siyosatidan foydalaniladi.
Xalqaro amaliyotda rivojlanayotgan mamlakatlarda inflyatsiyaga 
qarshi kurash olib borish tajribasida biz ta’kidlab o‘tgan ikki 
yo‘nalishdan oqilona birgalikda foydalanilgan. 
Iqtisodiyoti bozor munosabatlariga o‘tayotgan mamlakatlarda 
inflyatsiyaga qarshi kurashish va milliy pul tizimini mustaxkamlash 
uchun asosan quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda: 
- milliy iqtisodiyotni sog‘lomlashtirish, investitsiya faoliyatining 
tushib ketishini bartaraf etish va iqtisodiy rivojlanishning oqilona 
darajasini ta’minlash; 
- raqobatbardosh, yuqori texnologik ishlab chiqarishni tashkil etish 
va uni rivojlantirish maqsadida davlat strategiyasini ishlab chiqish 
hamda uni amalga oshirish; 
- xalq iste’mol tovarlarini ishlab chiqaruvchi korxonalarda ishlab 
chiqarish fondlarining tarkibini o‘zgartirish va unda zamonaviy texnika 
hamda texnologiyalarni joriy etish; 
- 
tijorat 
banklarining 
investitsiya 
va 
kredit 
faoliyatini 
rag‘batlantirish; 

---

150 
- soliq tizimini takomillashtirish va ushbu yo‘nalishda asosiy 
e’tiborni soliqlarning rag‘batlantiruvchi funksiyasiga qaratish; 
- davlat tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo‘llab-
quvvatlash; 
- mamlakat ichida mahsulotlar, valyuta, kredit yer, ko‘chmas 
mulk, mehnat va qimmatli qog‘ozlarning yagona bozorini shakllan-
tirish hamda uni rivojlantirish; 
- pul-kredit siyosatini iqtisodiyotning rivojlanishi holatiga asosan 
o‘zgartirib turish; 
- tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish va mahsulotlar, ishlar, 
xizmatlarni eksport qilishni rag‘batlantirish; 
- erkin bozor baholarini saqlagan holda daromadlar, xarajatlar va 
narx-navoni davlat tomonidan tartibga solish va uni nazorat qilish; 
- davlat byudjet taqchilligini noinflyatsion yo‘llar bilan 
qisqartirish; 
- davlatning strategik oltin-valyuta zahiralarini chuqur tahlil etish 
va ulardan oqilona foydalanishdan iboratdir.