Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Valyuta riski 
–
tomonlar o‘rtasida tashqi savdo va kredit shartno-
malarini imzolash jarayonida to‘lov vositasi sifatida foydalaniladigan 
valyuta kursining o‘zgarishi tufayli vujudga kelishi mumkin bo‘lgan 
yo‘qotishdir. 
Odatda valyuta kursi bahosining tushishi natijasida eksportyor va 
kreditor zarar ko‘radi, to‘lov valyutasi kursining oshishidan esa 
importyor va qarzdor moliyaviy mablag‘larini yo‘qotadi. 
Xalqaro hisob – kitoblarda valyuta riskidan ko‘rilishi mumkin 
zararlarni oldini olish maqsadida 
himoya kelishuvi
to‘g‘risida 
shartnoma shartlari joriy etiladi, bu shartlar eksporter va importer 
o‘rtasida tuziladigan shartnoma va kontraktlarda ko‘zda tutiladi. 
Bretton – vudse valyuta tizimi inqirozigacha bo‘lgan davrda va oltin 
pariteti bekor qilinguncha oltin kelishuvlari qo‘llanilar edi, bunda 
to‘lov vositasining pariteti oltinga nisbatan o‘zgaradigan farq summasi 
proporsional ravishda to‘lab berilgan.
Valyuta kelishuvi
–
eksporter va importeriga to‘lov vositasining 
qadrsizlanishidan himoya qilish bo‘lib, to‘lov valyuta kursining 
o‘zgarishi natijasida vujudga keladigan farqni proporsional tarzda 
to‘lab berish haqidagi kelishuvdir.
Akkreditiv. 
Xalqaro hisob – kitoblar ichida akkreditiv juda ko‘p 
qo‘llaniladigan pul o‘tkazmalarining shakli hisoblanadi. Akkreditiv 
bilan hisob – kitobda importer benefitsarning nomiga akkreditiv ochish 
yuzasidan topshiriq beradi, akkreditiv summasi benefitsarning tovarlar 
etkazib berganligi yoki xizmatlarni ko‘rsatganligini tasdiqlovchi 
hujjalari asosida uning hisobiga o‘tkaziladi. 
Xalqaro akkreditiv bilan hisob – kitoblarni amalga oshirishda 
quyidagi tomonlar ishtirok etadi: 

importer, bankka akkreditiv ochish uchun murojaat qiluvchi; 

---

346 

emitent – bank, akkreditiv ochuvchi bank; 

avizo qabul qiladigan bank, ushbu bank importer bankida 
benefitsar nomiga akkreditiv ochilganligi haqida xabarni eksporterga 
etkazadi va to‘lovni amalga oshiradi; 

benifitsar – eksporter, uning hisobiga akkreditiv ochiladi. 
Xalqaro hisob – kitoblarning akkreditiv shakli eksporterga to‘lovni 
kafolatlashi bilan alohida ahamiyat kasb etadi, chunki eksporter va 
importer o‘rtasida tuzilgan shartnoma summasi oldindan eksporterga 
xizmat ko‘rsatadigan bankning akkreditiv hisobvarag‘iga o‘tkazib 
beriladi. Shuning uchun eksporterlar xalqaro hisob – kitoblarda to‘lov 
qobiliyati nisbatan past importerlar va siyosiy – iqtisodiy jihatdan 
beqarorlik mavjud bo‘lgan mamlakat eksporterlari to‘lovlarni amalga 
oshirishda ushbu shakldan foydalanishni afzal ko‘radi.
Akkreditiv qo‘llanilishi darajasiga qarab quyidagi turlarga 
bo‘linadi. 
1. Emitent – bank akkreditivning shartlarini o‘zgartirish nuqtai 
nazaridan,