Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Шавшуков В.М.
Система глобальных 
финансов и ее современное состояние // Проблемы современной экономики. 2002. № 2. С. 46)
96
Олтинда, пул функцияларини йўқолиши юридик ва реал жараёнлар билан изоҳланади. 
Ямайка валюта тизими қоидаларига асосан олтин демонетизацияси юридик мустаҳкамланди. 
Лекин Халқаро валюта жамғармаси низомида олтинни халқаро захира активи эканлиги ман 
этилмаган, шунинг учун хақиқатда олтин демонетизацияси тугатилмаган.

---

339 
-
oltinni bozor bahosida sotish va sotib olishga ruxsat berildi; 
-
mamlakatlarga valyuta kurslarini aniqlash rejimlarini tanlash 
xuquqi berildi; 
-
valyuta kurslarini qat’iy belgilangan kursi o‘rniga suzib 
yuruvchi valyuta kurslari joriy etildi; 
-
xalqaro valyuta jamg‘armasiga, a’zo mamlakatlar valyuta 
siyosati ustidan nazorat qilish vakolati berildi. 
Suzib yuruvchi valyuta kurslarining doimiy o‘zgaruvchanligi, 
ularning barqaror faoliyat yuritishiga ta’sir ko‘rsatishini oldini olish 
uchun a’zo mamlakatlar, valyuta tizimida qabul qilingan qoidalar 
to‘g‘risida o‘z vaqtida Xalqaro valyuta jamg‘armasini ogohlantirish 
majburiyatini oldi. Xalqaro valyuta jamg‘armasi, a’zo davlatlardan 
batafsil olingan ma’lumotlarga asosan, mamlakatlarni valyutalarning 
uch kategoriyasidan biriga kiritadi:
-bir yoki bir necha valyutalarga bog‘langan valyuta; 
-ayriboshlash kursi bir yoki bir necha valyutalarga nisbatan 
egiluvchan bo‘lgan valyutalar; 
-egiluvchanligi yuqori bo‘lgan valyutalarning ayriboshlash kursi. 
Ta’kidlash joizki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi mamlakatlarni, 
uchta kategoriya bo‘yicha guruxlashtiradi va bu har yili o‘zgarib turishi 
mumkin. Masalan, 1983 yilda jahonning 38 mamlakati o‘z 
valyutalarini dollarga bog‘lagan, 1985 yilda ularning soni 31 tagacha, 
1990 yilda 28 tagacha kamaydi. Aksariyat davlatlar qattiq valyuta 
siyosati yuritib, valyuta tizimi kuchli nazorat ostiga olgan. Shu o‘rinda 
mamlakat 
valyuta 
ayriboshlash 
tizimini 
litsenziyalashtirilishi
97
natijasida valyutalar to‘liq konvertatsiya qilinmaydi. 
Yamayka valyuta tizimi Bretton – Vuds valyuta tizimiga nisbatan 
egiluvchan bo‘lib, mamlakatlar to‘lov balansi va valyuta kurslari 
beqarorligiga moslashuvchan hisoblanadi. Shu bilan birga, Yamayka 
valyuta tizimini amal qilishi jarayonida, bir qator murakkab 
muammolar mavjudligi ko‘zga tashlandi. Xususan, SDR standartining 
samarasizligi
98
, yuridik jihatdan oltin demonetizatsiya qilinishi va 
97
Бунга асосан Марказий банк томонидан қатъий айрибошлаш курслари белгиланади ва 
экспортни амалга оширувчи хўжалик юритувчи субъектлари, валюта тушумлари бўйича 
белгиланган курсда айрибошлаш мажбуриятини олади.
98
СДР стандарти мукаммал эмас. Чунки, СДР ни амал қилиш доираси Халқаро валюта 
жамғармасининг операциялари доирасида чегараланган. Жаҳон валюта тизимида доллар 
стандарти амалий жиҳатдан сақланиб қолди. СДР нинг валюталар саватчасида долларнинг 
улуши 2001 – 2005 йилларда 39 – 45 % дан ортиб кетди. 

---

340 
xaqiqatda esa, uning jahondagi likvid aktiv sifatida zaxirada 
shakllantirilayotganligi, suzib yuruvchi kurslar tizimining mukammal 
emasligi bilan izohlanadi.