Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali tovarlar kimyosi va sifati

 
 
Vitaminlar tasnifi 
Hozirgi vaqtda vitaminlar va ularning xillari o‘ttizga yaqin. Vitaminlarnikimyoviy 
strukturasi yoki fiziologik faoliyati asosida guruxlarga bo‘lish qiyin. Ularni ovqatning 
turli komponentlariga bog‘liq bo‘lishiga karab, eruvchanligi asosida, ikkita katta 
guruxga: suvda eriydigan va yogda eriydigan vitaminlarga bulinadi. 
Vitaminlarning ko‘pchiligi kashf etilish davomida lotin alifbosining bosh harflari 
bilan belgilanib kelingan. SHuningdek, ba’zilari organizmda ma’lum mikdorda 
sintezlanadigan vitaminlarga o‘xshab ta’sir etadigan turli kimyoviy moddalar guruhi 
tafovvut etiladi; odam va ba’zi hayvonlar uchun bu moddalarni vitaminsimon 
moddalar guruxiga kiritilgan. 
 
Gipo giper va avitaminozlar 
Odam organizmiga vitaminlar kam miqdorda tushsa yoki organizm uni yaxshi 
o‘zlashtira olmasa gipovitaminoz, organizmga vitaminlar umuman tushmasa yoki 
organizm uni umuman o‘zlashtira olmasa avitaminoz kelib chiqadi. Gipo va 
avitaminoz kelib chiqishining ikki xil sababi bo‘lishi mumkin: ekzogen va endogen 
sabablar. 
1. Ekzogen sabablar. Bunda organizmga tushayotgan ovqat tarkibida vitaminlar 
miqdori kam bo‘ladi yoki umuman bulmaydi. 
2. Endogen sabablar. Bunda ovqat bilan etarli mikdorda vitamin tushib tursa 
ham organizm ulardan tula foydalana olmaydi. Bu quyidagi holatlarda kuzatiladi. 
a) organizmning vitaminlarga bo‘lgan ehtiyojining keskin ortib ketishi (homiladorlik, 
laktatsiya, tireotoksikoz va boshq). 

---

b) ichak mikroflorasining o‘ta ko‘payib ketishi natijasida u yerda vitaminlarning 
parchalanib ketishi. 
v) ichak sekretor funksiyasi buzilishi sababli vitaminlarning ichakda so‘rilishining 
buzilishi. 
g) jigar kasalliklari, oshqozon osti bezi kasalliklari tufayli yog‘lar hazmlanishining 
buzilishi, shu jumladan yog‘da eruvchi vitaminlar so‘rilishining buzilishi. 
Odam organizmiga me’yordan ortiq vitaminlar tushishi natijasida kelib chiqadigan 
kasalliklar gipervitaminozlar deyiladi. 
Gipovitaminoz. Gipovitaminozlar klinik jihatdan juda xarakterli tarzda 
namoyon bo‘lishi mumkin: vitamin V12 etishmovchiligida xavfli anemiya, vitamin 
D etishmovchiligida raxit, vitamin S etishmovchiligida lavsha, vitamin V1 
etishmovchiligida beri-beri paydo bo‘ladi va xokazo. Gipovitaminozlarning davosi 
a’zolarga vitaminlar yuborib turishdan iborat bo‘ladi (ovqat yoki dori preparatlari 
tarkibida). Davo qilinmaydigan bo‘lsa, gipovitaminoz kuchayib boraverib, muqarrar 
ravishda o‘limga olib keladi. Gipovitaminozlarning aniq-tayin ifodalanmagan 
kasallik tariqasida namoyon bo‘luvchi engil formalari hammadan ko‘ra ko‘proq 
uchraydi. Gipovitaminozlarning irsiy shakllari ham bo‘ladi.