|
Iqlim va ob-havo. Iqlimning meteorologik geofizik elementlari,
ularning gigiyenik ahamiyati
Atmosfera iqlim shakllanishining muhim omillaridan biridir.
Ob-havo - ma'lum bir lahzada yoki cheklangan vaqt davomida (kun, oy) ma'lum bir joyda atmosferaning holati.
Iqlim - uzoq muddatli ob-havo rejimi, ma'lum bir hududning asosiy geografik xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Meteorologik yoki iqlimiy ko'rsatkichlarga harorat, namlik, havoning barometrik bosimi, shamol yo'nalishi va havoning harakat tezligi, quyosh nurlanishi, bulutlilik, yog'ingarchilik, atmosferaning elektrlanganlik holati kiradi holati kiradi.
Asosan o'rtacha yillik harorat va hududning geografik joylashuviga qarab, yer sharida 7 ta asosiy iqlim zonalari ajratiladi: tropik, issiq, iliq, mo'tadil, sovuq, qattiq, qutbli. Tibbiy amaliyotda yumshatuvchi va qo’zg’atuvchi iqlim omillariga bo’lish mumkin.
Yumshatuvchi iqlimga issiq iqlimga kiruvchi meteorologik omillarning oylik, kunlik va yillik davrlardagi kichik tebranishlari kiradi. Ushbu iqlim inson tanasining moslashuvchan fiziologik mexanizmlariga minimal talablarni qo'yadi. Bunday iqlimga Markaziy o'rmon iqlimi, shuningdek, Qrimning janubiy qirg'og'ining iqlimi misol bo'la oladi.
Qo’zg’atuvchi iqlim meteorologik omillarning kunlik va mavsumiy sezilarli tebranishlari bilan tavsiflanadi, natijada organizmning moslashuvchan mexanizmlariga yuqori talablarni qo'yiladi.
Shimolning sovuq iqlimi, baland tog’dagi iqlim, cho'l va dashtlarning issiq iqlimi qo’zg’atuvchi iqlimga misol bo'la oladi.
Iqlim inson faoliyatiga ob-havo orqali jiddiy ta'sir qiladi. Ob-havo o'zgarishlarining tezligi inson tanasiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Ob-havoning keskin o'zgarishi bilan jismoniy va aqliy ko'rsatkich pasayadi, kasalliklar kuchayadi, xatolar va baxtsiz hodisalar soni ko'payadi.
Bemorning organizmiga iqlim va ob-havoning ta'sirini o'rganish orqali ularning foydali ta'sirini maksimal darajaga oshirish va salbiy ta'sirlarning oldini olish yoki kamaytirishga qaratilgan.
XX asrning so'nggi o'n yilligida fanning maxsus tarmoqlari: tibbiy geografiya, bioklimatologiya, biometeorologiya, geliobiologiya, kurortologiya va boshqalar shakllandi. Ular yurak-qon tomir, asab, yuqumli va boshqa kasalliklarning oldini olish va davolashga samarali hissa qo'shadilar.
Ob-havoni tavsiflovchi meteorologik elementlarga harorat, namlik va atmosfera bosimi, shamol, bulutli havo va yog'ingarchilik, tumanlar, momaqaldiroq, harorat va tuproq holati, qor qoplamining balandligi va holati kiradi.
Ob-havoning o'zgarishi Yer yuzasida atmosfera havosi bosimining o'zgarishi bilan bog'liq. Antisiklonlar - yuqori bosimli havo oqimi hisoblanadi. Ob-havo har tomonlama gigienik ahamiyatga ega. Bu to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita odamning fiziologik holatiga ta'sir qiladi. To'g'ridan-to'g'ri - bu organizmda termoregulyatsiyaga ta’sir etish orqali issiqlik almashinuvini boshqarishi mumkin.
Havo haroratining shamolsiz juda issiq bo’lishi va namlikning yuqoriiligi bir qator fiziologik o'zgarishlarni keltirib chiqaradi va organizmning qizib ketishiga olib kelishi mumkin.
Havo harorati past, yuqori namlik va kuchli shamol "yallig’lanish" kasalliklarini rivojlanishiga sababchi bo’ladi: o'tkir respirator virusli infektsiyalar, pnevmoniya, tonzillit, buyrakning o'tkir yallig'lanishi, periferik asab tizimi kasalliklari va boshqalar.
Yuqumli kasalliklar tarqalishida ob-havo sharoiti muhim ahamiyatga ega. Masalan, issiq kunlarda oziq-ovqat mahsulotlaridan mikrobga aloqador bo’lgan zaharlanishlar kelib chiqishi uchun qulay sharoitlar yaratiladi.
Yilning ma'lum bir davrida ba’zi kasalliklar zo’rayishi va og'irroq o’tishi mumkin. Bularga oshqozon yara kasalligi, ruhiy kasalliklar, yurak-qon tomir kasalliklari, endokrin kasalliklar va boshqalar.
Ba'zi odamlar organizmi meteorologik omillarga sezgir bo’lib, iqlim o'zgarishiga ta’sirchan bo’ladilar. Ob-havoning meteorologik o'zgarishi odamlarda meteotrop reaktsiyalarni keltirib chiqarib ba'zan hatto hayot uchun xavfli ko'rinishlarni yuzaga keltiradi.
Meteotropik reaktsiyalar qariyalarda, bemorlarda, meteosezgir odamlarda va bolalarda kuzatiladi. Ko'pincha meteotropik reaktsiyalar ko’krak yoshidagi chaqaloqlarda, keyin 5-6 va 11-14 yoshlarda, ayollarda homiladorlik va tug'ruq paytida kuzatiladi. Meteotropik reaktsiyalar odamlarning bir iqlim zonasidan ikkinchisiga ko'chishi natijasida ham yuzaga kelishi mumkin.
Meteotropik reaksiyaning namoyon bo'lishi, kasallikning tabiati, turiga, odamning markaziy asab tizimiga, tananing dastlabki holatiga, mehnatning xususiyatlariga va kundalik hayotiga qarab belgilanadi. Meteosezgirligi yuqori bo’lgan odamlarda noqulay ob-havo sharoiti ta’sirida umumiy holati yomonlashishi, uyquning buzilishi, bosh aylanishi, ish unumining pasayishi, tez charchashga olib keladi; ularning qon bosimi keskin o'zgaradi, yurak sohasida og'riqlar kuzatiladi va hokazo. Shu bilan birga, dori vositalariga ham sezgirlik o'zgaradi (ko'pincha pasayadi va bu xavfli hodisa).
Noqulay ob-havo yurak-qon tomir tizimi, nafas olish tizimi, endokrin tizim, oshqozon-ichak trakti, teri, ko'z, asab-ruhiyat va boshqa kasalliklarning rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatishi isbotlangan. Noqulay ob-havo, ayniqsa yurak-qon tomir tizimida kasalligi bo'lgan bemorlarga qattiq ta'sir qiladi. Noqulay ob-havoga bog'liq holda bir ancha kasalliklar o'tkir miokard infarktlari, gipertoniya, bosh miya insulti, stenokardiya huruji rivojlanib borishi va bemorning umumiy holatini yomonlashishib, o'lim holatiga olib kelishi mumkin.
Metiosezgirlikni salbiy ta'siri tegishli choralar yordamida oldini olish mumkin. Jismoniy harakat, tananing chiniqtirish, ratsional ovqatlanish va kiyimni to'g'ri tanlashga alohida e'tibor berish kerak. Asosiysi yashash sharoitlari, mehnat sharoitlari, sanoat, shifoxona va boshqa binolarda mikroiqlimni normallashtirish, ochiq havoda ishlaganda ob-havo ta'sirini kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish muhim rol o'ynaydi.
Meteosezgir bemorlarda ob-havoning salbiy ta'sirini oldini olishda profilaktik tadbirlar amalga oshiriladi .
Barcha profilaktika choralarini quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin:
- tashkiliy tadbirlar (meteosezgirligi bor bemorni ro’yxatga olish; Gidrometeorologiya meteostantsiyasidan sinoptik prognozlarga asoslanib tibbiy ob-havo prognozini tashkil etish);
- organizmning o'ziga xos bo'lmagan chiniqtirishni oshirish, tabiiy quyosh yoki sun'iy ultrabinafsha nurlarda chiniqtirish, oqilona ovqatlanish, mavsumga bog’liq xolda vitaminlarni qabul qilish;
- zararlarli odatlarni kamaytirish (tabiiy yoki fizioterapiya jarayonlarini cheklash yoki bekor qilish, rejalashtirilgan tibbiy va diagnostika yoki operatsiya jarayonlarini o'tkazish, mehnatni oqilona tashkil etish, dam olish va boshqalar);
- mikroiqlimni boshqarish (sun'iy barokamera va mikroiqlimga ega xonalar yaratish).
Do'stlaringiz bilan baham: |
