Тошкент кимё-технология институти “менежмент ва касб таълими” факултети

Ёғларда эрийдиган витаминлар.
Буларга А, Д, Е, К витаминлар киради.
А витамин
(ретинол) овқатда етишмаса киши ксерофтальмия кўз оғригига 
учрайди. Бундан ташқари ҳид сезмаслиқ нафас йўлларининг касалланиши, 
сочнинг аввалроқ оқариши, организмнинг касалликларга қарши кўраш 
кобилиятининг сусайиши ҳам унинг етишмаслигидан далолат беради. А витамин 

---

фақат ҳайвон маҳсулотларида учрайди, ўсимлик маҳсулотларида эса провитамин 
А—каротин ҳолида бўлади. Каротин сариқ рангли фаол модда бўлиб, организмда 
А витаминга айланади. Шунинг учун организмни А витамин билан таъмин этмоқ 
учун каротинга бой маҳсулотларни ҳам истеъмол қилиш, керақ Каротин қизил 
сабзи, ўриқ шафтоли, кўк пиёз, исмалоқ ва бошқа сабзавотлар ҳамда меваларда 
кўп миқдорда учрайди. А витамин эса балиқ мойида, жигарда, китларнинг 
жигарида, тухум сариғида анча кўп миқдорда бўлади. Организмнинг А витаминга 
бўлган кундалик эхтиёжи 1,5—2,5 мг ни, каротинга бўлган эхтиёжи эса 3—5 мг ни 
ташкил қилади.
Д витамин
(калциферол) организмда суяк тўқималарининг яхши 
ривожланиши учун зарурдир, чунки суякнинг асосий қисмини ташкил этадиган 
фосфор ва кальций тузлари шу витамин ёрдами билан ҳазм бўлади. Д 
витаминнинг етишмаслиги болаларнинг рахит билан касалланишига сабаб бўлади. 
У балиқ мойида, жигарда, сариёғда, денгиз маҳсулотларида учрайди, ўсимлик 
маҳсулотларида эса учрамайди. Бироқ ўсимликларда провитамин Д — эргостерол 
ва холестероллар ультрабинафша нурлар таъсирида Д витаминга айланади. Бу 
витамин иссиқликка чидамлидир, шунинг учун ҳам озиқ-овқат маҳсулотларини 
консервалаганда яхши сақланади. Унга бўлган кундалик эхтиёж катта одамлар 
учун 0,025 мг ни, болалар учун эса 30—40 мг ни ташкил этади.
Е витамин
(тоқоферол) организмнинг кўпайиши жараёнини бошқаришда 
муҳим аҳамиятга эга бўлиб, унинг етишмаслиги жинсий фаолиятнинг бузилишига 
олиб келади. Бу витамин дастлаб бўғдой мўртаклари мойидан ажратиб олинган (а 
ва в тоқоферол), кейинчалик чигит мойидан ҳам ажратиб олинган (-у—тоқоферол, 
грекча тоқос—авлод, феро—ташийман). Е витамин ўсимлик мойлари, ёнғоқ 
мағзида, маккажўҳори, сояда ва кўкатларда учрайди. У иссиқ ликка чидамли 
ҳисобланади, лекин ёғлар оқсидланганда тезда парчаланиб кетади. Е витаминга 
бўлган кундалик эхтиёж 10—20 мг ни ташкил этади.