Тошкент кимё-технология институти “менежмент ва касб таълими” факултети

Сувда эрийдиган витаминлар.
Бунга С, В гуруҳи витаминлари, Р, РР, Н 
витаминлари ва бошқалар киради.
С витамин
(аскорбин кислота) озиқ-овқат таркибида етишмаса цинга (лавша) 
касаллиги пайдо бўлади. Текширишлар натижасида бу витаминнинг аҳамияти 
катта эканлиги маълум бўлди. С витамин моддалар алмашинувида иштирок этади, 
бўйнинг ўсиши ва умуман организмнинг нормал ривожланиши учун жуда зарур. 

---

Агар у овқатда етарлича бўлмаса кишининг иш қобилияти пасаяди, тез чарчайди, 
организмнинг ҳар ҳил касалликларга кўрашиш қобилияти ҳам сусаяди.
Мевалар, сабзавотлар, резавор мевалар ҳамда картошка С витаминнинг 
асосий манбаи ҳисобланади. Айникса қора смородина, қизил қалампир, ҳом ёнғоқ, 
карам, кўк пиёз, помидорларда у кўпдир. Картошкада С витамин нисбатан кўп 
булмаса ҳам (10 мг процент) у ҳар бир овқатга солинади ва кўп истеъмол 
қилинади. Шунинг учун ҳам картошка инсон организмини С витамин билан 
таъминлайдиган асосий озиқ-овқат маҳсулотларидан биридир. Ҳайвон 
маҳсулотларида бу витамин жуда кам бўлади.
С витамин сувда яхши эрийди, лекин органик эритувчиларда эримайди. У 
кислород таъсирида тез оқсидланади, юқори ҳарорат ва оғир металл тузлари ҳам 
бу витаминнинг парчаланишини тезлатади. Сабзавотлар пиширилганда С 
витаминнинг 1/3 кисми нобуд бўлади.
Озиқ-овқат маҳсулотлари қиздирилганда, узоқ вақт сақланганда ҳам маълум 
даражада С витамин нобуд бўлади, аммо музлатилган мева ва сабзавотларда яхши 
сақланади.
Кишининг ёшига, жинсига, бажараётган иш фаолиятига қараб С витаминга 
суткалик эхтиёж 60—70 миллиграммни ташкил қилади.
Р витамин
(биофлавоноидлар) қон томирларининг ўтказувчанлик 
хусусиятини мустахкамловчи бир неча моддалар гуруҳини ўз ичига олади. Бу 
бирикмалар кимёвий жиҳатдан бир-бирига яқин рутин, геспридин, кварцетин, 
катехинлардан ташкил топгандир. Уларнинг ҳаммасининг асосини флавон 
ҳалқаси ташкил этади. Р витамин организмда С витаминнинг яхши 
ўзлаштирилишига ёрдам бериб, организмда бир-бирига ўзаро бирлик равишда 
таъсир этиши аниқланган.
Р витаминнинг қора смородина, лимон, узум, олҳури, беҳи, хурмо ва чойда 
(айникса кўк чойда) кўплиги аниқланган. Унга бўлган кундалик эхтиёж 25 
миллиграмм қилиб белгиланган.
В1 
витамин
(тиамин) организмда нормал модда алмашинуви учун жуда 
зарурдир. Бу витамин организмда углеводлар, оқсиллар, ёғлар алмашинуви 
жараёнида иштирок этади. Озиқ-овқат маҳсулотларида бу витамин етишмаса 
киши бери-бери касалига учрайди. Натижада асаб системасининг фаолияти, 
хусусан ҳаракатлантирувчи асаблар фаолияти бузилиб, киши шол бўлиб қолиши 
мумкин.
В1 витамин
табиатда кенг тарқалган бўлиб, ғалла ва дуккаклилар дони 
ёрмасида, хусусан дон қобиғи ва мағзида кўпроқ бўлади. Шунинг учун кепакли ун 
ва ундан тайёрланган нон В1 витаминнинг яхши манбаи ҳисобланади. Бу витамин 
сут, гўшт ва тухумда ҳам учрайди. В1 витамин иссиқликка чидамли, кислотали 
муҳитда қиздирилганда яхши сақланади, лекин ишкорли мухитда тезда 
парчаланади. Унга бўлган суткалик эхтиёж 1,5—2,0 мг қилиб белгиланган.

---

В2 витамин
(рибофлавин) ферментлар таркибига кириб, у организмда оқсил 
ва углеводларнинг нормал алмашинуви учун жуда зарур. Организмда бу витамин 
етишмаса бўй ўсиши секинлашади, оқсилларнинг ҳазм бўлиши сусаяди, кўз ва 
тери касалликларининг ривожланишига олиб келади. У ўсимликлар ва ҳайвонлар 
организмида кенг тарқалган, айниқса ҳамиртуриш, жигар, сут, сут маҳсулотларида 
ва гўшт маҳсулотларида кўп бўлади. В2 витамин иссиқликка чидамли, лекин 
ёруғлик таъсирида тез парчаланади. Унга бўлган суткалик эхтиёж 2—2,5 мг қилиб 
қабул қилинган.
В3 витамин
(пантотенат кислотаси) ҳам ферментлар таркибига кириб ёғлар 
алмашинувида ва асаб фаолиятида катта роль ўйнайди. Бу витамин етишмаса 
организм ўсишдан тўхтайди, дерматит касаллиги, сочларнинг оқариши ҳамда 
ички аъзолар касалликлари пайдо бўлади. Вз витамин ўсимлик ва ҳайвон 
маҳсулотларида учрайди. Унинг асосий манбаи жигар, тухум сариғи,
сут, 
ўсимликларнинг яшил қисмлари ҳисобланади. Унга бўлган кундалик эхтиёж 5—
10 мг ни ташкил қилади.
В6 витамин
(пиродоқсин) организмда оқсил ҳосил бўлишида иштирок этади. 
Кейинги йилларда бу витаминнинг етишмаслиги натижасида организмда 
липидлар алмашинуви бузилиши ҳам аниқланган. В6 витамин гўшт, жигар, балиқ, 
сут, ҳамиртуриш ва кўпгина ўсимлик маҳсулотларида учрайди. Унга бўлган 
кундалик эхтиёж 2—3 мг ни ташкил этади.
В12 витамин
(цианкобаламин) қон яратилиши жараёнида оқсиллар, ёғлар 
ҳамда А витаминнинг синтез қилинишида иштирок этади. Организмда бу витамин 
етишмаса хавфли кам қонлилик касаллиги пайдо бўлади. В12 витамин фақат 
ҳайвонлар маҳсулотларида, яъни жигар, буйрак ва балиқ маҳсулотларида кўп 
учрайди. Унга бўлган кундалик эхтиёж 0,002—0,005 мг қилиб белгиланган.
Н витамин
(биотин) — барча микроорганизмларнинг нормал яшаши учун 
зарур бўлган моддадир. Бу витамин ёғлар ва оқсилларнинг ҳосил бўлишида 
иштирок этади. Агар у организмда етишмаса соч тўқилади, тери касалликлари 
дерматит, терининг кипикланиши кузатилади. Н витамин жигар, буйрақ сут, 
тухум сариғи, ёнғоқларда кўп учрайди. Унга бўлган кундалик эхтиёж 0,15—0,30 
мг қилиб қабул қилинган.
РР'витамин
(никотинамид) организмда биологик оқсидланиш жараёнини 
амалга ошириш учун жуда зарур. Бу витаминнинг етишмаслиги терининг 
касалланишига, ошқозон-ичақ асаб фаолиятининг бузилишига олиб келади. РР 
витамин жигар, буйрақ сут, гўшт, ҳамиртуриш, дуккаклилар, бўғдой нонида кўп 
миқдорда бўлади. Унга бўлган кундалик эхтиёж 15—25 мг дир.