Тошкент кимё-технология институти “менежмент ва касб таълими” факултети

2. ХАЛҚ ИСТЕЪМОЛИ ТОВАРЛАРИНИНГ ИСТЕЪМОЛ
ХУСУСИЯТЛАРИ 
 
Товарларнинг истеъмол хусусиятлари деб уларни истеъмол қилганда 
ёки ишлатганда кишиларнинг моддий ва маънавий эхтиёжларини қондириш 
даражаси тушунилади. Озиқ-овқат маҳсулотларининг истеъмол хусусиятларини 
белгилайдиган кўрсаткичлардан энг асосийси уларнинг кимёвий таркибидир. 
Озиқовқат маҳсулотларининг кимёвий таркиби жуда ҳилма-ҳилдир, ана шунинг 
учун ҳам улар озуқалик қиммати бир-биридан фарқ қилади.
Озиқ-овқат маҳсулотларининг кимёвий таркибига ноорганик ва органик 
моддалар киради. Ноорганик моддаларга сув ва минерал моддалар, органик 
моддаларга эса углеводлар, Ёғлар, оқсиллар, ферментлар, витаминлар, органик 
кислоталар, фенол бирикмалари, ранг, ҳид берувчи моддалар ва бошқалар киради. 
Шунинг учун ҳам озиқ-овқат маҳсулоталари шу моддаларнинг қандай миқдорда, 
қандай холатда учрашига қараб бир-биридан кескин фарқ қилади. Озиқ-овқат 
маҳсулотларининг таркибида учрайдиган ва инсон хаётида энг зарур бўлган баъзи 
бир кимёвий моддалар тўғрисида қуйида тўлароқ ёритамиз.
 Сув.
Сув тирик организм хаёт фаолиятининг барча жараёнларида иштирок этади. 
Сув инсон ва ҳайвон организмининг 2/3 қисмини ташкил этса, ўсимлик 
организмларининг бундан ҳам кўпроғини ташкил этади. Катта ёшдаги одамлар 
учун бир кунда ўртача 1,8—2,2 литр сув керак бўлади. Инсон ўз эхтиёжи учун 
зарур бўлган сувнинг ярмини озиқ-овқат маҳсулотлари ҳисобига, қолган қисмини 
эса ичимлик суви ва бошқа суюқ ичимликлар ҳисобига олади.
Сув миқдори ҳамма озиқ-овқат маҳсулотларида турличадир. Баъзи 
маҳсулотлар таркибида сувнинг миқдори жуда кам. Шакар ва қандда сувнинг 
миқдори 0,1 фоиздан 0,4 фоизгача, ўсимлик ва ҳайвон Ёғларида 0,2 фоиздан 1,0 
фоизгача, қуритилган сут ва чойда эса 0,5 фоиздан 7,0 фоизгача бўлади. Бундан 
кўпроқ миқдорда сув, ун, макарон маҳсулотлари, қуритилган мева ва сабзавотлар, 
галла-дон 
ўсимликларида 
(12—17 
фоиз) 
учрайди. 
Баъзи 
озиқ-овқат 
маҳсулотларининг асосий таркибини сув ташкил қилади. Масалан, хўл сабзавот ва 
меваларда сувнинг миқдори 65 дан 96 фоизгача, сутда 87 дан 90 фоизгача, 

---

балиқ гўштида 62 дан 84 фоизгача, ҳайвонлар гўштида эса 58 дан 74 фоизгача 
бўлади.
Озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида сувнинг миқдори уларнинг озиқлик 
қийматига, таъмига, сақланиш муддатига катта таъсир кўрсатади. Озиқ-овқат 
маҳсулотлари таркибида сув қанча кўп бўлса, уларнинг ка-лориялиги шунча кам, 
тез бузилувчан бўлади ва кам сақланади. Шу боисдан, озиқ-овқат маҳсулотлари 
учун белгиланган норматив-техник хужжатларда намлик нормаси белгиланган 
бўлади.