Тошкент кимё-технология институти ёқИЛҒи ва органик бирикмалар кимёвий технологияси факультети

Асосий формулалар


Ток кучи. Зарядланган зарраларнинг тартибли ҳаракатига электр токи дейилади. Ўтказгич кўндаланг кесими юзасидан вақт бирлигида ўтган заряд миқдорига ток кучи дейилади
бунда q - қаралаётган ўтказгич юзидан t - вақт ичида оқиб ўтган заряд
миқдори. Электр токининг зичлиги

бунда S - ўтказгичнинг кесим юзи. Ток зичлиги j - электронларнинг ўтказгич бўйлаб майдон таъсирида олган ўртача тартибли ҳаракат тезлигига, ҳажм бирлигидаги заряд ташувчилар сонига ва уларнинг зарядига тўғри пропорционалдир.

бу ерда - электрон заряди.
Ташқи кучларнинг бирлик мусбат зарядини берк занжир бўйлаб кўчиришда бажарган ишига сон жиҳатдан тенг бўлган катталик ток манбаининг электр юритувчи кучи дейилади.

Занжирнинг бир қисми учун Ом қонуни:

бунда занжир учларидаги потенциаллар фарқи ёки кучланиш, R - ўтказгич қаршилиги бўлиб, у ўтказгич материалига, узунлигига ва кесим юзига боғлиқ.

Бу ерда - ўтказгичнинг солиштирма қаршилиги, Ом қонунининг дифференциал кўринишидаги ифодаси:

материалнинг солиштирма электр ўтказувчанлиги.
Ўтказгич қаршилиги унинг ҳароратига ҳам боғлиқ:

Бу ифодадаги - ўтказгич қаршилигининг термик коэффициенти. Агар ҳарорат Кельвин шкаласи бўйича олинса

Занжирнинг бир жинсли бўлмаган қисми учун Ом қонуни:

Берк занжир учун Ом қонуни бунда - ток манбаи яъни элементнинг ички қаршилиги.
Тармоқланган электр занжири учун Кирхгоф қоидалари. Кирхгофнинг биринчи қоидасига кўра: тугунга келувчи ва тугундан чиқиб кетувчи токларнинг алгебраик йиғиндиси нолга тенг (7.1-расм).

7.1-расм 7.2-расм

Тугунга келаётган токлар мусбат, ундан чиқиб кетаётган токлар эса манфий ишорада олиниши қабул килинган

Кирхгофнинг иккинчи қоидаси: тармоқланган занжирнинг ҳар бир берк контурининг айрим қисмларидаги потенциал тушишларининг алгебраик йиғиндиси шу контурдаги ток манбалари электр юритувчи кучларининг алгебраик йиғиндисига тенг (ВAECB, ADNEA 7.2-расм).

Кирхгоф қоидаларига асосланиб тузилган тенгламалар тармоқланган токлар занжирини ҳисоблашга имкон беради.

Тармоқланган занжирнинг берк контури учун Кирхгоф қоидалари асосида тенгламалар қуйидагича тузилади (7.3-расм).
тугун учун ₁ – ₂ – ₃ = 0
тугун учун ₂ + ₃ – ₁ = 0
контур учун 7.3-расм
контур учун
Кирхгоф қоидаларига аcосан тузиладиган барча тенгламалар сони аниқланиши зарур бўлган номаълум катталиклар cонига тенг бўлиши керак.
Ўзгармас токнинг иши ва қуввати:

Ўтказгичдан ток ўтганда ундан ажралиб чиққан иссиқлик миқдори учун Жоуль-Ленц қонуни:

Ток манбаининг фойдали иш коэффициенти: