Тошкент кимё – технология институти

7. Zichlanish koeffitsientini aniqlash
Amalda ko‘pincha kukunsimon, granula va tolasimon polimer materiallarni qayta ishlash 
jarayonida ularning zichlanish koeffitsienlarini topishga to‘g'ri keladi. 
Zichlanish koeffitsienti - ma’lum miqdordagi qoliplanadigan massani qoliplash vaqtida uning 
hajmining o‘zgarishini xarakterlaydi. 
8. Uchuvchan moddalar miqdori va namligini aniqlash 
Buyum ko‘rinishiga keltirilgan polimerlar tarkibida ma’lum miqdorda uchuvchan moddalar va 
namlik bo‘lishi mumkin. Ularning miqdori qancha ko‘p bo‘lsa, shuncha buyum olish jarayonini 
qiyinlashtiradi. 
Material tarkibidagi namlik va uchuvchan moddalar ma’lum massadagi polimerni quritish 
shkaflarida quritishdan oldingi va keyingi massalarning ayirmasiga qarab aniqlanadi.
(
)
(
)
%
100
2
1
⋅
−
−
=
m
m
m
m
X

---

41 
bu yerda:
m
2
- polimer solingan byuksning quritishgacha bo‘lgan massasi g; 
m
1
- polimer solingan byuksning quritilgandan keyingi massasi, g;
m - bo‘sh byuksning massasi, g; 
9. Polimerlarni termo-mexanik egri chizigi
Ma’lumki polimerlar harorat ta’sirida shishasimon, elastik va oquvchan holatlarda bo‘ladi. Bu 
holatlar qayta ishlash sharoitini belgilashda muhim rolni o‘ynaydi hamda olingan buyumlarni 
ekspluatatsiya qilish sharoitini ham belgilaydi. SHuning uchun polimerlarni turli maxsus kurilma 
asboblarda polimer deformatsiyasi harorat ta’sirida o‘rganiladi va haroratga bog'liq grafigi chiziladi. 
Bu grafik "Termomexanik egri chiziq" deb ataladi. 
 
TAYANCH SO‘Z VA IBORALAR 
1.
Solishtirma hajm 
2.
Zichlik 
3.
Disperslik darajasi 
4.
Oquvchanlik 
5.
Oquvchanlik koeffitsienti (PTR yoki m.i.) 
6.
Rashig usuli 
7.
Termoplastlarni termo-mexanik egri chizig'i 
TAKRORLASH UCHUN SAVOLLAR 
1.
Termoplastlarning texnologik xossalariga qaysi ko‘rsatkichlar kiradi? 
2.
Reaktoplastlarning texnologik xossalariga qaysi ko‘rsatkichlar kiradi? 
3.
Qaysi plastmassalar PTR xos va o‘lchov birligi? 
4.
PTR orqali buyum olish usulini tanlash? 
5.
Plastmassalarni granulometrik tarkibi qayta ishlash jarayonida qanday rolni o‘ynaydi? 
6.
Qayta ishlatiladigan termoplastlarni namligi jarayonga qanday ta’siri bor? 
Asosiy adabiyot 
1.
Y.M.Maxsudov. «Polimer materiallarni sinashga oid praktikum». Toshkent, «O‘qituvchi», 1984 
y. 8-22, 27-42 betlar 
Qo‘shimcha adabiyot 
2.
G.A.SHvetsov i dr. «Texnologiya pererabotki plastmass», Moskva, «Ximiya», 1988 g. s. 348-
374 

---

42